درخت حوزه‌های تخصصی

تاریخ اسلام و سیره

حوزه‌های تخصصی
ادبیات اقتصاد تاریخ تربیت بدنی جغرافیا حقوق روانشناسی زبان شناسی علم اطلاعات و دانش‌شناسی علوم اجتماعی علوم اسلامی علوم انسانی علوم تربیتی علوم سیاسی فلسفه و منطق مدیریت مطالعات زنان هنر و معماری
اخلاق و تعلیم و تربیت اسلامی ادبیات عرب تاریخ اسلام و سیره تصوف و عرفان اسلامی تفسیر و علوم قرآن حدیث و علوم حدیث علوم غریبه فقه و اصول گروه های ویژه منطق، فلسفه و کلام اسلامی
تاریخ و سیره شناسی کلیات
ترتیب بر اساس: جدیدترینپربازدیدترین
فیلترهای جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۲۰۱ تا ۲۲۰ مورد از کل ۷٬۷۰۹ مورد.
۲۰۱.

عدم حضور بزرگان شیعه در قیام مسلم بن عقیل(ع)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه معارف حسینی سال هشتم تابستان ۱۴۰۲ شماره ۳۰ 29 - 44

کلیدواژه‌ها: شیعه عبیدالله بن زیاد کربلا کوفه مسلم بن عقیل

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۸۱ تعداد دانلود : ۲۷۰
افراد مشهور چون مختار، سلیمان بن صرد خزاعی، حبیب بن مظاهر، ابوثمامه صیداوی، مسلم بن عوسجه و ابراهیم بن مالک اشتر نخعی که در واقعه کربلا شهید شدند، در واقعه مسلم رد پایی از آنها گزارش نشده است. چرا چنین افرادی که جزو بزرگان شیعه هستند در قیام مسلم حضور نداشتند؟ این پژوهش با استناد به منابع دسته اول تاریخی و با استفاده از موقعیت های جغرافیایی و ارائه احتمال های عقلی برخاسته از گزارش های موجود، نشان داده است که هرکدام از این بزرگان بنا به دلایلی امکان همراهی با مسلم به عقیل را نداشته اند.
۲۰۲.

صورت بندی کارکردی طبقات اجتماعی در سراج الملوک ابوبکر طرطوشی( متوفای 520 ق)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخ اسلام سال ۱۵ پاییز ۱۴۰۲ شماره ۵۸ ۳۰-۷

کلیدواژه‌ها: طرطوشی سراج الملوک طبقات اجتماعی عالمان اهل ذمه

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۸۵ تعداد دانلود : ۱۹۳
ابوبکر طرطوشی فقیه مالکی سده ششم قمری، در سراج الملوک نظریه خود درباره حاکمیت و جامعه ایده آل اسلامی، به ویژه ناظر به درک خود از جامعه سنّی مذهب مصر در دوران گذار از فاطمیان اسماعیلی را مطرح کرده است. این پژوهش با شیوه ای کتابخانه ای و روش های تحلیل تاریخی و تحلیل مضامین و همچنین بهره مندی از الگوی بحران شناختی توماس اسپریگنز، کوشیده است صورت بندی طبقات اجتماعی و جایگاه هر یک از آنها را در اندیشه طرطوشی بازشناسی کند. طرطوشی صورت بندی طبقات چهارگانه ایران باستان را در چارچوبی کلی أخذ کرده، اما از نظر محتوا و کارکرد تغییراتی داده و کوشیده است شرایط عصر خود، از جمله جامعه در حال گذار از فاطمیان را به شیوه ای نو در آن ترسیم نظری کند. او با قدرت بخشیدن به طبقه عالمان، آنان را در جایگاه مشاوران حکمران جانمایی کرده تا در دوران گذار به اقتدار اهل تسنّن یاری رسانند. او کارگزاران را نیز برای کارآمدی روال دولت به شکلی ساختارمند و وظیفه محور بازتعریف کرده و همچنین با نوعی طبقه انگاری اقلیت های دینی مسیحی و یهودی (اهل ذمّه)، اقتدار اجتماعی آنان را به نفع انسجام جامعه تسنن فرو کاسته است.
۲۰۳.

تأثیر اقدامات خلفای اموی بر حیات اجتماعی امام سجاد (ع)

نویسنده:
منبع: تاریخنامه اسلام سال ۵ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۱ (پیاپی ۹) 59 - 79

کلیدواژه‌ها: امام سجاد (ع) حیات اجتماعی خلفای اموی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱۶ تعداد دانلود : ۴۶
امام سجاد (ع) با آنکه در سخت ترین شرایط زمانی می زیست و ازسوی حاکمان جور، زیر شدیدترین فشارهای جسمی و روانی به سر می برد در گسترش ایمان و پایداری و در احیای اسلام ناب محمدی و سیره جد بزرگوارش منحصربه فرد بود. محققان مسلمان، عصر امام سجاد (ع) را ازنظر سیاسی و فرهنگی، تاریک ترین عصرها می دانند و از آن به دوره اختناق یادمی کنند. تحقیق حاضر به دنبال پاسخ به این سؤال است که اقدامات خلفای اموی چه تأثیری بر حیات اجتماعی امام سجاد (ع) داشته و به نوعی امام سجاد (ع) برای تبلیغ و نشر معارف اسلامی در آن زمان چه اقداماتی انجام داده است. با بررسی جنبه های مختلف زندگی امام سجاد (ع) درقالب مشکل سیاسی، فرهنگی و تاریخی باروش تاریخی-توصیفی (تحلیل محتوا) این نتیجه حاصل می شود که امام سجاد (ع) باتوجه به شرایط بد سیاسی، اقدامات علمی، فرهنگی و اجتماعی انجام داده که سبب تشکیل یک تمدن و حوزه بزرگ اسلامی شده است.
۲۰۴.

جستاری درباره مفاهیم مشترک گزارش های تاریخی جنبش عبدالله بن زبیر و روایات منجی گرایانه اهل سنّت(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام سال ۲۴ زمستان ۱۴۰۲ شماره ۴ (پیاپی ۹۶) 37 - 63

کلیدواژه‌ها: منجی گرایی مهدویت عبدالله بن زبیر مدعیان مهدویت

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۱ تعداد دانلود : ۱۰۳
جعل و تحریف یا تطبیق روایات بر مدعیان مهدویت، با هدف سوء استفاده از ظرفیت عظیم سیاسی و اجتماعی آن، از آسیب های روایات منجی گرایانه است. این اقدامات از سده نخست هجری، به ویژه پس از شهادت امام حسین(ع) به موازات قیامهای خونخواهانه محبان اهل بیت(ع)، توسط برخی فرصت طلبان آغاز شده بود. بررسی منابع تاریخی آن مقطع زمانی و وجود برخی مفاهیم مشترک در نقل های تاریخی قیام ابن زبیر و روایات منجی گرایانه اهل سنت، این احتمال را قوت می بخشد که همراهی نکردن بنی هاشم با ابن زبیر، انتشار اخباری مبنی بر مهدی خواندن محمد بن حنفیه، رقیب دیرین ابن زبیر، توسط مختار ثقفی و نیاز خلافت خودخوانده ابن زبیر به مشروعیت و در نتیجه، نیاز به حمایت عمومی برای مقابله با سپاه شام موجب شده، جریان زبیری نیز جزء همین فرصت طلبان باشد. این مقاله با روش تحلیل تاریخی به بررسی این موضوع می پردازد.
۲۰۵.

زمینه ها و قالب های بازتاب باورها و شعائر شیعی در معماری ایران (قرون هشتم و نهم هجری)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام در آیینه پژوهش سال ۲۰ پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۲ (پیاپی ۵۵) 117 - 143

کلیدواژه‌ها: شرایط سیاسی و فرهنگی قرون هشتم و نهم هجری باورهای شیعی هنر شیعی در معماری ایران

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۲۸ تعداد دانلود : ۱۲۱
در سده های هشتم و نهم هجری قمری با روی کار آمدن حکومت ایلخانان و تیموریان و در پیش گرفتن سیاست تسامح گرایانه از سوی آنان، فصل تازه ای از حیات اجتماعی و سیاسی برای شیعیان رقم خورد. شیعیان رفته رفته از حالت تقیه و انزوا خارج شدند و به نشر افکار خود در زمینه های مختلف، ازجمله معماری و هنرهای وابسته بدان پرداختند. بنابراین، آثار معماری جایگاهی ویژه در عرصه شناسایی اندیشه ها و باورهای مذهبی و دینی شیعیان این دوره دارند. پژوهش حاضر ضمن شناسایی زمینه تاریخی باورها و شعائر شیعی در معماری ایرانی، به دنبال پاسخ به این پرسش است که هنرمند شیعی چگونه باورهای خود را در معماری منعکس کرده و برای انتقال آنها از چه ابزار و قالبی بهره برده است؟ برای پاسخ به این پرسش، روش تحقیق تاریخی به کار گرفته شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که باورهای مذهبی تشیع، هم در ظاهر و هم در باطن آثار و بناهای معماری این دوره تأثیر گذاشته است. هنرمند شیعی کوشیده است اندیشه و باورهای خود، همچون ارادت به ائمه اطهار(ع)، به ویژه امام علی(ع)، شهادتین، صلوات کبیره و موضوعاتی مانند آیات قرآنی و اسمای الهی، و احادیث و روایات قدسی و نبوی را از لابه لای نورها و رنگ ها، کتیبه ها و نقوش شمسه متجلی سازد. افزایش نمودِ شعارها و باورهای شیعی نیز با تحولات سیاسی و اجتماعی این قرون، یعنی سقوط خلافت عباسی، تسامح مذهبی مغولان و نیز رشد تصوف و پیوند آن با تشیع، ارتباط تنگاتنگی داشته است.
۲۰۶.

بازخوانی و تبیین تاریخی سیره نظامی امام حسین (ع) و اصحاب ایشان در کربلا

نویسنده:
منبع: تاریخ اهل بیت سال ۳ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۴ 29 - 53

کلیدواژه‌ها: سیره امام امام حسین (ع) در عاشورا سیره نظامی امام حسین (ع) عاشورا اقدامات نظامی امام حسین (ع)

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۵ تعداد دانلود : ۹۷
از جمله ابعاد سیره امام حسین (ع)، بعد نظامی است؛ سیره ای که تاکنون به طور مستقل و جامع بررسی نشده است و کشف آن در قالب یک الگو می تواند در ترسیم تصویر جامع تری از حادثه عاشورا مؤثر و در حل برخی ابهامات مربوط به این واقعه مفید باشد. ازاین رو، پژوهش حاضر باهدف بازخوانی و تبیین تاریخی سیره نظامی امام حسین (ع) و اصحاب ایشان در کربلا انجام شد. نتایج بررسی های تاریخی و روایی در این موضوع نشان داد که ایشان در مدیریت جنگ اقدامات یا رفتارهای نظامی ویژه و دقیقی را قبل و حین جنگ طراحی کرده اند. جذب نیرو و همراه معتقد، توجه به موقعیت مکانی،  داشتن موضع تدافعی، آرایش نظامی و حفظ شکوه سپاه از جمله اقدامات آن حضرت بود.
۲۰۷.

جستاری در مضامین رؤیاهای رسول اکرم (ص) و جایگاه آن در تصمیم گیری های آن حضرت(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام سال ۲۴ پاییز ۱۴۰۲ شماره ۳ (پیاپی ۹۵) 7 - 30

کلیدواژه‌ها: پیامبر اعظم عصر نبوی رؤیا و تاریخ صحابه پیامبر معراج

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۳۶ تعداد دانلود : ۲۱۴
خواب حالتی است توأم با آسایش و آرامش که بر اثر از کار بازماندن حواس ظاهر در انسان و حیوان پدید می آید. رؤیا آن چیزی است که در خواب دیده می شود؛ بخشی از رؤیاها صادقانه هستند. این پژوهش با روش وصفی تحلیلی مضامین رؤیاهای صادقانه حضرت رسول9 و تأثیرشان در تصمیم گیری های ایشان را مورد بررسی قرار داده است. این بررسی حکایت گر آن است که خواب و رؤیا در فرهنگ اعراب قبل و بعد از ظهور اسلام همچون دیگر ملل مجاور آن ها دارای اهمیت بسیاری بوده است. مقاله با تأکید بر این که وحی و معراج در حالت خواب و رؤیای صادقه محقق نشده، بلکه هر دو در عالم بیداری بوده، نشان می دهد که مضمون رؤیاهای پیامبر عموما درباره سرنوشت اشخاص یا جنگ ها و حوادث و به نوعی پیش بینی رویدادهای آینده بوده است. آن حضرت گاه از رؤیای صادقانه برای اعتباربخشی به سخنان خود استفاده می کرد اما اغلب، رؤیا را معیار حجیت برای یاران خود نمی شمرد و آنان را وادار به انجام کاری بر پایه رؤیا نمی نمود.
۲۰۸.

نگاهی به سوژه های زن کنشگر در اربعین؛ با تمرکز بر نگره الگوی هویتی زن شیعه

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه معارف حسینی سال هشتم زمستان ۱۴۰۲ شماره ۳۲ 117 - 140

کلیدواژه‌ها: اربعین زنان شیعی حضرت زینب (س) هویت مذهبی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۴۱ تعداد دانلود : ۲۳۵
گفتمان انقلاب اسلامی با اتکاء به الگوهایی چون فاطمه(س) و زینب(س) پشتوانه مهمی برای حضور مؤثر زنان در جامعه ایران بوده است. در این میان طیفی از زنان مذهبی که کنشگرانی فعال هستند، بیش از دیگران در روند هویت یابی خود از این دو الگو پیروی کرده اند. سوژه هایی که در پژوهش کیفی حاضر به صورت هدفمند انتخاب شدند، کسانی هستند که در میدان اربعین هم حضوری کنشگرانه دارند. آنها عزم جدی برای تأسی نمودن به الگوی هویتی زن شیعه دارند، با این حال عدم شناخت کافی نسبت به این الگو، مانع از تحقق آن شده است. نتایج این پژوهش نشان می دهد که اگرچه فضای مناسکی اربعین بستری مناسب برای پیوند روحی سوژه ها با زینب(س) -به عنوان یکی از الگوهای هویتی زن شیعه- است، با این حال صرف حضور، بدون داشتن دغدغه کافی برای شناخت این الگو، ره آوردی هویتی برای سوژه های حاضر در میدان اربعین نخواهد داشت.
۲۰۹.

رویکردهای کلامی ائمه اطهار(ع) در روایات تاریخی کتاب اصول کافی

نویسنده:
منبع: تاریخ اهل بیت سال ۳ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۴ 9 - 28

کلیدواژه‌ها: ائمه اطهار رویکرد کلامی ائمه (ع) آگاهی های اعتقادی و کلامی روایات تاریخی کتاب اصول کافی روایت تاریخی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۱ تعداد دانلود : ۱۰۵
منابع روایی شیعه با استناد از روایات معصومان محتوای متنوعی از گزاره های تاریخی، اعتقادی، کلامی و فقهی را در بردارد. پژوهش حاضر به روش کیفی از نوع تحلیلی و با هدف بررسی رویکردهای کلامی ائمه اطهار(ع) درروایات تاریخی کتاب اصول کافی انجام شد و به این سؤال که ائمه اطهار(ع) با چه رویکردی تاریخ را بیان نموده اند، پاسخ داد. نتایج بررسی ها نشان داد که ائمه اطهار(ع) با رویکرد افزایش و اصلاح آگاهی های اعتقادی جامعه از روایات تاریخی بهره برده اند. این مهم، به واسطه گسترش قلمرو اسلامی و چالش های فکری ایجاد شده در جامعه که ابزاری راهبردی در هدایت جامعه است، جلوه می کند. براین اساس، پژوهش حاضر با تحلیل محتوای کیفی 105 روایت تاریخی کتاب اصول کافی، هفت عنوان از مباحث کلامی را استخراج نمود. این مباحث از نظر محتوایی چالش های کلامی شیعیان را در عصر حضور نشان می دهد و تاریخ به مثابه ابزاری برای رفع شبهات عمل کرده است. حجم بیشتر روایات در رابطه با خصوصیات امام، عصمت و انتخاب جانشین پیامبر(ص) از طرف خداوند، دانش امام، ویژگی های پیامبران پیشین در اثبات امامت ائمه و چالش های فکری شیعیان است.
۲۱۰.

اهداف راهبردی در مناسبات علمی امام سجاد (ع)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ اسلام سال ۱۳ پاییز ۱۴۰۲ شماره ۵۱ 51 - 72

کلیدواژه‌ها: امام سجاد (ع) سیره علمی امام سجاد (ع) وضع علمی دوره بنی امیه مذهب دوره بنی امیه

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۹۲ تعداد دانلود : ۸۰
تلاش علمی امام سجاد7 کمتر بررسی شده است. این پژوهش بر آن است تا به کمک میراث علمی برجای مانده از امام سجاد7، اهداف راهبردی در مناسبات علمی ایشان را استخراج و محورهای اصلی آن را تبیین کند. این مقاله با روش توصیفی و تحلیلی و با استناد به اخبار و روایات مربوط به امام سجاد7 در منابع متقدم حدیثی، تاریخی، رجالی، فقهی و تفسیری تا پایان قرن چهارم هجری درصدد پاسخ به این سؤال است که امام سجاد7 با وجود محدودیت های خاص در عصر خویش، چه اهدافی را در ارتباط گیری علمی خویش دنبال می کرد؟ یافته های پژوهش نشان داد که امام سجاد7 با وجود محدودیت ها، اهداف ویژه ای را دنبال کرد تا در جامعه آن عصر، وظیفه هدایت گری، تبیین دین و حفاظت از آن را در بُعد علمی نیز پیگیری کند. اهداف راهبردی امام سجاد7 در پنج دستهِ احیاء سیره و سنت نبوی، تأکید بر فضائل و خصائص اهل بیت: به ویژه امیرالمؤمنین7 در مبارزه با پدیده غلو، تبیین حق و باطل ضمن تأکید بر تقیه، تأکید بر زهد و آخرت اندیشی و مبارزه با دنیاگرایی و نهایتاً تبیین و ابهام زدایی از مفاهیم اصیل دینی قابل بررسی است.
۲۱۲.

مقاﯾسه گونه های مالیه نگاری در تم دن اسلامی با تأکید بر تک نگاری های مالی در پنج قرن نخست اسلامی(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام سال ۲۴ زمستان ۱۴۰۲ شماره ۴ (پیاپی ۹۶) 83 - 120

کلیدواژه‌ها: مالیه نگاری تاریخ اقتصادی تاریخ اسلام تاریخ نگاری اسلامی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۲۲ تعداد دانلود : ۱۰۶
یکی از ویژگی های تاریخ نگاری در تمدن اسلامی، پرداختن به جنبه مالی جامعه اسلامی در کنار تاریخ سیاسی، فرهنگی و اجتماعی است. از همان قرون اوّلیه اسلامی، تک نگاری های بسیاری با موضوعات مالی و تحت عناوینی همچون: اسواق، اموال، جزیه، دینار و درهم، تجارت، مکاسب، صنایع، زکات، خمس، اوزان و مقادیر و اسعار و مانند آن، به نگارش در آمد. افزون بر این، منابع تاریخی درباره فتوح، تواریخ عمومی، کتب جغرافیایی، تواریخ محلی و نیز کتب جامع حدیثی و فقهی، دربردارنده اطلاعات فراوان و مهمی درباره مسائل مالی هستند. تک نگاری های مالی را می توان بر پایه سِمَت نویسندگان، انگیزه ها و عوامل نگارش، روش نگارش و نوع نگاه نویسندگان به مسائل مالی، در گونه های متنوعی دسته بندی کرد.در این پژوهش، با روش وصفی تحلیلی و با استفاده از منابع تاریخ نگاری و فهارس و از طریق مطالعه کتابخانه ای، به این پرسش اصلی پاسخ داده شده است که گونه های مالیه نگاری مسلمانان بر پایه تک نگاری های مالی در پنج قرن نخست هجری چه بوده است؟ بر اساس یافته های پژوهش، در پاسخ به این پرسش می توان گفت سه گونه: فقهی حدیثی، تاریخی وقایع نگاشتی و سیاسی اداری، اصلی ترین گونه های مالیه نگاری مسلمانان بوده است.
۲۱۳.

بررسی سیر گفتمان امویان بعد از حادثه کربلا براساس نظریه لاکلا و موفه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی سال ۱۴ بهار ۱۴۰۲ شماره ۵۰ ۷۸-۵۹

کلیدواژه‌ها: گفتمان امویان کربلا لاکلا و موفه

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۴۶ تعداد دانلود : ۲۰۲
واگرایی و عدم سنخیت جریان اموی و اهل بیت(ع) بعد از کربلا زمینه های تقابل گفتمانی را در ابعاد گفتاری و عملی افزایش داد، این امر از یک سو به تغییر ساختارگفتمان هژمونی یافته امویان انجامید و از سویی دیگر منجر به تعمیق دستاوردهای قیام کربلا شد. در پژوهش حاضر تلاش بر آن است تا ضمن ارائه کنش های امویان دررویارویی با اسراء کربلا، با استفاده از نظریه گفتمانی لاکلا و موفه که ابعاد گفتمان را گفتاری و رفتاری می داند به این پرسش ها پاسخ داده شود که در تقابل دو جریان مذکور چه عللی منجر به تغییر رویه گفتمان حاکم شده و گفتمان حاکم برای برون رفت از این چالش چه شیوه های اتخاذ می کند؟ یافته های پژوهش نشان می دهد درهم ریختگی ثبات معنای گفتمان اموی در فضای رقابتی با گفتمان اهل بیت(ع) بعد از کربلا موجب بی قراری گفتمان اموی و تغییر رویه از گفتمان مسلط به گفتمان تعامل و مماشات جهت برون رفت از چالش های مورد تهدید حاکمیت شد.
۲۱۴.

کشمکش های علاءالدوله ذوالقدر با حکومت های صفویه و عثمانی و پیامد آن بر فروپاشی امیرنشین ذوالقدر(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخ اسلام سال ۱۵ بهار ۱۴۰۲ شماره ۵۶ ۱۴۶-۱۱۱

کلیدواژه‌ها: حکومت ذوالقدر علاءالدوله ذوالقدر شاه اسماعیل اول سلطان سلیم اول

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۷۳ تعداد دانلود : ۴۰۷
موقعیت جغرافیایی امارت ذوالقدر (740-928ق/ 1339-1521م) که در محدوده ای میان قلمرو عثمانی و صفوی قرار گرفته بود، سبب شد تحت تأثیر شرایط سیاسی این دو حکومت باشد. حکومت ذوالقدر که برای بقای خویش در پی یافتن متحد و پیوستن به حکومت مقتدرتر بود، سیاست متناقضی را در ارتباط با حکومت های صفوی و عثمانی در پیش گرفت. ذوالقدرها در آغاز تشکیل حکومت صفویه حامی و مطیع شاه اسماعیل اول (907-930ق/ 1501-1524م) بودند؛ سپس از دشمن او مرادبیگ آق قویونلو (905-914ق/ 1500- 1508م) حمایت کردند. همین تغییر سیاست زمینه ساز حمله شاه اسماعیل و تضعیف حکومت ذوالقدر گردید. از سوی دیگر، حاکم ذوالقدر نسبت به حکومت عثمانی نیز راه نفاق را در پیش گرفت. سلطان سلیم اول (918-926ق/ 1512-1520م) که شاهد کارشکنی های مداوم علاءالدوله ذوالقدر (884-921ق/ 1479-1515م) نسبت به عثمانی بود، از ضعف این حکومت استفاده کرد و با حمله به ذوالقدر، این دولت را شکست داد و قلمرو آن را تصرف کرد. در این مقاله، هدف بررسی تأثیر کشاکش ذوالقدرها با دو حکومت صفویه و عثمانی بر فرایند فروپاشی امارت ذوالقدر، با رویکرد توصیفی-تحلیلی است. یافته های پژوهش نشان می دهد که درگیری های شاه اسماعیل صفوی با علاءالدوله ذوالقدر و ضرباتی که بر او وارد ساخت، بنیان قدرت حکومت ذوالقدر را چنان ناپایدار کرد که برافتادن آن را در حمله عثمانی به این امارت هموار کرد.
۲۱۵.

رهبری در کیسانیان نخستین: تقابلات ابن حنفیه با مختار ثقفی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ اسلام سال ۱۳ تابستان ۱۴۰۲ شماره ۵۰ 5 - 24

کلیدواژه‌ها: تاریخ تشیع کیسانیه محمد بن حنفیه مختار ثقفی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۳۵ تعداد دانلود : ۱۱۲
مختار ثقفی از شخصیت های مؤثر در شکل گیری کیسانیان و محمد بن حنفیه اولین رهبر دینی این گروه بود. تلقی عمومی فرقه شناسی و همچنین پاره ای از گزارش های تاریخی، حکایت از این دارد که مناسبات ابن حنفیه و مختار بر پایه همکاری بوده است؛ در حالی که بر اساس بررسی های تاریخی چنین مناسباتی از رابطه این دو تأیید نمی شود. مقاله حاضر به این سوال پاسخ می دهد که مناسبات محمد بن حنفیه با مختار ثقفی چگونه بوده است؟ به نظر می رسد رویکرد محمد بن حنفیه در ابتدا همراهی اجمالی با مختار بود ولی در ادامه، تقابلات قابل توجهی میان ابن حنفیه و مختار شکل گرفت. بررسی های اسنادی و تاریخی نشان می دهد که محمد بن حنفیه پس از شکل گیری حکومت مختار، نسبت به آن رویکرد انتقادی داشت و دست از حمایت مختار برداشته بود. او حتی پس از مرگ مختار نیز موضع منفی خود را آشکارا مطرح کرده است.
۲۱۶.

روش های تربیتی مؤثر در نهادینه کردن فرهنگ اربعین حسینی

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه معارف حسینی سال هشتم تابستان ۱۴۰۲ شماره ۳۰ 45 - 58

کلیدواژه‌ها: تربیت اسلامی عاشورا فرهنگ اربعین حسینی مکتب امام حسین (ع)

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۹۸ تعداد دانلود : ۲۹۹
با توجه به گسترش تهاجم و تبلیغات منفی دشمنان در قالب جنگ نرم دنیای غرب علیه نسل نوجوان که بارها از سوی مقام معظم رهبری (مدظله العالی) در قالب شبیخون فرهنگی دشمن گوشزد شده است، مفهوم اربعین حسینی، فرصتی گران بها برای افزایش مهارت های ارتباطی، تعاملات فرهنگی، کسب تجربه زیست مؤمنانه و اخوت ایمانی است. بر این اساس اربعین حسینی می تواند زمینه ساز حکومت مهدوی بر مبنای زندگی توحیدی، خادمیت، زائریت، استقامت، مدارا، گذشت، ایثار، انتظار و زیست موحدانه در برابر جبهه غیر دینی و مادی غرب و دنیای استکبار باشد. در این پژوهش مشخص شد که روش های تربیتی مانند مشاهده و تقلید، تکرار و تمرین، خطابه، آموزش به شیوه نمایش و غیرمستقیم در نهادینه کردن فرهنگ اربعین حسینی مؤثر بوده است.
۲۱۷.

روایات عاشورایی میرزامحمدتقی سپهرکاشانی در ناسخ التواریخ

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه معارف حسینی سال هشتم تابستان ۱۴۰۲ شماره ۳۰ 81 - 112

کلیدواژه‌ها: تحریفات عاشورا ناسخ التواریخ سپهر کاشانی روایات عاشورایی مقتل الحسین

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۲۸ تعداد دانلود : ۲۷۳
ناسخ التواریخ یکی از آثار میرزامحمدتقی سپهرکاشانی است. بخشی از این کتاب به مقتل الحسین اختصاص دارد. این مقتل یکی از پیشگامان تحریفات عاشورایی در قرون اخیر به شمار می رود. گزارشی که سپهر از قیام امام حسین(ع) ترسیم کرده از روایات مقاتل متقدّم و متأخّر گرفته شده و از نظر متنی آشفته است؛ به طوری که در برخی موارد با وقایع مسلّم تاریخی ناسازگار بوده و در مواردی شأن امام معصوم7 خدشه دار شده است. با این همه این مقتل بسیار مورد توجه علما، وعاظ و مداحان شیعی بوده است. مقتل الحسین در برخی موارد مخاطب را به تأمل و تردید می افکند و حتی در برخی موارد، شیعه را متأثر از اعتقاداتی خاص معرفی می کند. مقاله حاضر درصدد است تا با بررسی گزاره های این کتاب، مطالب تاریخی و روایی آن را که بسیار مورد تردید است ، با روش کتابخانه ای و رویکردی تحلیلی مورد ارزیابی قرار دهد و از این طریق به برخی از تحریفاتی که نخستین بار بر اثر این کتاب در میان روایات عاشورایی جای گرفته است، اشاره کند.
۲۱۸.

نقش خاتون های واقف در تداوم گفتمان رسمی سلجوقیان(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام سال ۲۴ تابستان ۱۴۰۲ شماره ۲ (پیاپی ۹۴) 91 - 118

کلیدواژه‌ها: سلجوقیان خاتون وقف مدرسه سازی ایدئولوژی بوردیو

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۳۱ تعداد دانلود : ۲۰۰
وقف، به عنوان سنّتی پسندیده همواره مورد اقبال دولت های اسلامی بوده است؛ اما کمتر به کارکردهای فرهنگی آن توجه شده است. دولتمردان سلجوقی (429 589ق) و وابستگان آنها، اعم از زن ومرد، با نگاه اندیشه محور به وقف، به سیاست های فرهنگی مورد نظر خود جامه عمل پوشاندند. با توجه به نفوذ خاتون های سلجوقی در طبقه زمامداران، این سؤال مطرح می گردد که این بانوان، با تکیه بر کدام سرمایه ها در صحن جامعه نیز فعالانه حضور یافتند؟ این مقاله با رویکردی تاریخی اجتماعی بر اساس متون تاریخی و با روش وصفی تحلیلی و با الهام از نظریه پی یر بوردیو (2002م) در باره قابلیت مشروعیت زایی سرمایه های نمادین، به خوانشی نو در مورد فعالیت های فرهنگی خاتون ها در نواحی مهمّ قلمرو سلجوقیان، یعنی بخش های مرکزی و غربی ایران می پردازد. بر اساس یافته های این پژوهش، اگرچه جایگاه سیاسی این زنان در کنار عناصر دیگری چون: ناحیه گرایی، اقطاع و سنن سلجوقی، یکی از موانع تمرکزگرایی نهاد قدرت بوده است، اما بانوانی مانند ارسلان خاتون، با وقف اماکن عام المنفغه (مدرسه، مسجد و بازار)، نقش حیاتی در تداوم سلطه سلجوقی در طول سه قرن داشته اند و در واقع، این خاتون ها با برخورداری از سرمایه های نمادین، در گسترش گفتمان رسمی توفیق یافته اند..
۲۱۹.

واکاوی موانع سیاسی و فرهنگی گسترش تشیع زیدی در دوره اول حکومت زیدیان یمن (28۴- ۵۳2ق)

نویسنده:
منبع: جستارهای تاریخ اسلام سال ۳ پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۶ 65 - 86

کلیدواژه‌ها: زیدیه یمن تشیع زیدی امامان رسی الهادی الی الحق

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱۵ تعداد دانلود : ۱۰۵
مذهب تشیع در سرزمین یمن، دارای سابقه ای دیرین بوده و از اواخر قرن سوم هجری، دولت ها و حکومت های متعدد شیعی در این پهنه جغرافیایی تشکیل شده است. در میان این حکومت ها، سلسله زیدیه با توجه به طول عمر و نقش بسزای خود در ترویج و اشاعه مکتب تشیع، جایگاهی ویژه و حائز اهمیت دارد. در پژوهش حاضر این سوال مطرح است که موانع سیاسی و فرهنگی گسترش تشیع زیدی در دوره اول حکومت زیدی در یمن چه بوده است؟ هدف تحقیق این است که ضمن واکاوی موقعیت تشیع زیدی، موانع سیاسی و فرهنگی پیشروی و گسترش عقاید تشیع زیدی نیز بررسی و تحلیل شود. روش تحقیق، توصیفی- تحلیلی و مبتنی بر منابع کتابخانه ای است. یافته های پژوهش نشان می دهد که عوامل متعددی در این امر دخیل بوده اند که از آن جمله می توان به ناامنی و شورش قبایل، انشقاقات درونی و ناتوانی جانشینان در اداره حکومت اشاره کرد. شناخت معیارها و ملاک هایی که امامان زیدیه در راستای مدیریت و حکومت و نیز روش برخورد با مخالفان خود داشتند، از دیگر نتایج این پژوهش است. 
۲۲۰.

نسبت اخلاق و دعوت اسلامی در سیره پیامبر اکرم(ص)

نویسنده:
منبع: سیره پژوهی اهل بیت سال ۹ پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۱۷ 7-24

کلیدواژه‌ها: اخلاق نبوی جاهلیت حمیت جاهلی دعوت اسلامی قبیله

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱۴ تعداد دانلود : ۱۰۱
وضع اخلاقی جامعه عرب پیش از اسلام تابعی از سنت های قبیلگی بود. این امر موجب شکل گیری اخلاق منفعت طلبانه شد که در قرآن کریم از آن با عنوان حمیت جاهلی تعبیر شده است. بر این اساس راهبرد پیامبر اکرم(ص) برای مقابله با آن وضع، ایجاد شکاف در ساختار جامعه جاهلی و طراحی هنجارهای اجتماعی نوین اسلامی بود. سوال اصلی پژوهش این است که پیامبر(ص) جهت ایجاد هنجارهای نوین اخلاقی از چه راهبردهایی استفاده کرد؟ این پژوهش با استفاده از شیوه کتابخانه ای و رویکرد جامعه شناختی نشان داد که رسول خدا برای تضعیف حمیت جاهلی و جایگزینی هنجارهای نوین اخلاقی سه راهبرد فردی، گروهی و مدنی را در پیش گرفت. آن حضرت در مکه از راهبرد فردی و گروهی و در مدینه از شیوه های مدنی استفاده کرد.

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

زبان