مطالعات تطبیقی اندیشه دینی

مستشرقان از جمله پژوهشگرانی هستند که از قرن های گذشته تا عصر حاضر به مطالعات وسیعی درباره قرآن دست زده و منشا آثار گوناگونی شده اند. از بررسی مطالعات مستشرقان این گونه برمی آید انگیزه مستشرقان در انتخاب نوع پژوهش های قرآنی در یک سطح نبوده، بلکه طیف وسیعی از غرض ورزان معاند تا محققان منصف را تشکیل می دهند. با شروع تحول مثبت در انگیزه غربیان به قرآن، رویکرد انکار گرایانه همچنان دیده می شود. نوشتار حاضر، با روش توصیفی تحلیلی به تحقیق و بررسی مهمترین تلاش های قرآنی مستشرقان از قبیل: ترجمه قرآن، تصحیح نسخ خطی، تدوین دایره المعارف و مصدر شناسی قرآن می پردازد. درباره تعیین مصدر و منبع و منشأ آیات قرآن کریم یافته های تحقیق نشان می دهد، مستشرقان چندین نظریه از جمله وحیانی بودن قرآن، الهی بودن غیر وحیانی، نظریه نبوغ، اقتباس قرآن از تورات و کتاب های پیشین آسمانی و نظریه فرهنگ زمانه را ارائه داده اند و هر طیفی یکی از این نظریات را پذیرفته اند.

پیامبر اکرم(ص) در طول سیزده سال حضور در مکه به هدایت و ارشاد مردم پرداخته، دعوت به اسلام را ابتدا از خویشاوندان و سپس به طور غیر علنی شروع کردند. مجموعه اعمال، رفتار و گفتار پیامبر(ص) در طول این دوران، الگویی مناسب و قابل استفاده برای همه مسلمین است. با توجه به این که از طرفی سیره به معنای سبک رفتار و سنت است که در زندگی افراد جریان دارد و از طرف دیگر در دوران مکه هنوز حکومت اسلامی تأسیس نشده بود، دو سؤال مطرح می شود که آیا پیامبر(ص) در مکه سیره سیاسی داشت یا خیر؟ اگر سیره سیاسی داشته، چه اقداماتی در این زمینه انجام داده است؟ چه بسا برخی از اصول و استراتژی به کار گرفته شده توسط پیامبر(ص) در دوران مکی، الگوبرداری آن حضرت از حضرت نوح(ع) باشد که در سوره هود بیان شده است. در این نوشتار با تأکید بر این سوره و با شیوه توصیفی تحلیلی به سیره سیاسی پیامبر(ص) پرداخته شده است. همچنین ضمن اثبات این که پیامبر(ص) در مکه نیز دارای سیره سیاسی بود، مبانی و اصول سیاسی پیامبر، ساختارهای تصمیم گیری حضرت و برخی از استراتژی های سیاسی پیامبر(ص) در مکه، مانند قاطعیت داشتن، عدم تسامح با دشمن، تلاش تا آخرین لحظه، راه حل یابی و ... را مورد بررسی قرار داده ایم

مساله ایمان حضرت ابوطالب(ع) در طول تاریخ همواره مورد نزاع علمای شیعه و سنی واقع شده است. با توجه به جایگاه کتاب صحیح بخاری در نزد اکثر اهل سنت، مهم ترین دلیل شبهه افکنان، روایتی است که در این کتاب نقل شده و سبب نزول آیه 113 سوره توبه را نهی شدن رسول الله(ص) از استغفار برای حضرت ابوطالب(ع) بیان می کند. در این مقاله بر اساس مبانی رجالی و حدیثی شیعه و اهل سنت، به نقد سند و متن این روایت پرداخته شده است. شخصیت بخاری، قابل اعتماد نبودن راوی روایت، ضعف سندی و دلالی و اشکالات متنی و نیز تعارض با شان نزول های دیگر و ناسازگاری با آیات قرآن، از دلایل عدم اعتبار این سبب نزول است.

یکی از مسائل مرتبط با خطابات قرآنی، عمومیت یا اختصاص فهم آن است. قفاری عقیده دارد آیاتی که دارای خطاب عمومی هستند، متوجه عموم مردم بوده و همه در فهم و تفسیر آن مشترک اند. در حالی که برخی آیات بر فهم اختصاصی اشخاص یا گروههایی دلالت دارد و برخی دیگر خبر از حقائقی مانند: عالم غیب، روح، فرشتگان و... میدهند که برای همگان قابل درک نیست. این دو دسته از آیات نشان می دهد که آیات مراتب مختلف دارند. در مرتبه ظاهر، همه مردم مخاطب آیات اند و هر کسی به مقدار سعه وجودی خود از هدایتگری آن بهره میبرد، و در مرتبه ای دیگر عدهای خاص توانایی درک آن را دارند. آنچه قفاری در راستای اثبات مدعای خود بدان استناد کرده عموماً ناظر به محکمات و مرتبه ظاهر آیات بوده است. اما فهم سایر مراتب مانند اشارات، لطائف و حقائق مخصوص افراد خاص با ویژگی های خاص میباشد. تقسیم بندی مذکور مورد توجه علمای أهل سنت نیز بوده و آن را پذیرفتهاند. در نوشتار حاضر با روش توصیفی تحلیلی، ابتدا آیاتی که در آن مخاطبین خاص معرفی شدهاند را استخراج کرده و سپس به شؤون مختلف آن ها همچون علم به تأویل، استنباط، علم به غیب و.. اشاره و در نهایت مصداق حقیقی آیات أهل بیت(ع) دانسته شده است.

امسلمه یکی از شخصیت های ممتاز تاریخ اسلام است که در طول زندگی در کنار پیامبر اکرم(ص) و سال های پس از رحلت آن حضرت در وقایع مختلف نقش آفرینی داشته است. حضور او در کنار رسول خدا(ص) در فهم مواضع پیامبر اکرم(ص) در موضوعات مختلف بسیار حائز اهمیت است که یکی از مهم ترین آن ها موضع گیری او نسبت به اهل بیت(ع) و پشتیبانی از آن هاست. پژوهش پیش رو تلاش دارد پس از تبیین شخصیت والای ام سلمه، با استفاده از منابع کتابخانه ای و روش توصیفی تحلیلی اقدامات و مواضع ایشان در دفاع از اهلبیت(ع) را کاوش کند تا مسلمانان او را به عنوان الگوی خود قرار داده و وظایفشان را نسبت به اهل بیت(ع) انجام دهند. نتایج این پژوهش نشان می دهد ام سلمه هم در زمان حیات و هم پس از رحلت رسول خدا(ع) مانند سقیفه، جنگ جمل و واقعه عاشورا همواره مواضع و اقدامات مثبتی نسبت به اهل بیت آن حضرت داشته است. منقولات ام سلمه نیز مملوّ از بیان فضائل و مناقب و تبیین جایگاه اهل بیت(ع) است.

خلفای اموی به دلیل عدم پایبندی به شریعت اسلام در مدت حکومت حدود نود ساله خود بسیاری از احکام و مناسک دینی را تغییر دادند؛ به نحوی که فقط ظواهری از اسلام در میان مردم باقی ماند که همان نیز تحریف شد و شرایط به گونه ای پیش رفت که در میان غالب مردم به غیر از پیروان مکتب اهل بیت(ع)، سنت واقعی رسول خدا(ص) متروک و مجهول ماند. امویان برای رسیدن به مقصود خود از روش های گوناگونی بهره جستند؛ جلوگیری از ذکر احادیث پیامبر(ص)، جعل احادیث ساختگی، استفاده از چهره های خوش نام برای جعل حدیث، معرفی مراجعِ دینی همسو با حکومت جهت مهجور نمودن اهل بیت(ع) و... سبب تغییر بسیاری از احکام و معارف اسلام، افزایش روایات جعلی در میان مردم و جهالت مردم نسبت به احکام ابتدایی شد. تحقیق حاضر به روش توصیفی تحلیلی عدم پایبندی عقیدتی و رفتاری حکام بنی امیه و رویکردهای ضد دینی آنها را تشریح و ابعاد مختلف بازتاب سیاست گذاری های حکومت بنی امیه بر تحریف شریعت در جامعه را بیان نموده است.