مطالعات فرهنگ و هنر آسیا

آیین های زرتشت و بودا اگرچه در تعالیم و باورها دارای نقاط مشترک می باشند، لیکن در فرهنگ دینی به ویژه جهان بینی بر محوریت انسانی با یکدیگر تفاوت هایی دارند. چنانکه در اندیشه زرتشتی انسان به یکتاپرستی دعوت شده و در جایگاه بعد از خداوند به عنوان نماینده اش در زمین است. حال آن که در آیین بودا انسان خود موضوع محوری دین می باشد و خودش قادر است به مرتبه خدایی، یعنی به مرتبه کمال برسد. بر این اساس، پژوهش حاضر که به شیوه توصیفی تحلیلی و تطبیقی و با تکیه بر منابع کتابخانه ای انجام شده است، به صورت موردی ساختار دو مکان عبادی -قدسی آتشکده و استوپا را در دو تمدن باستانی ایران و هند مورد بررسی قرار می دهد تا بدین سوال پاسخ دهد که چه مشخصه هایی در کالبد و فضای معمارانه دو اندیشه زرتشتی و بودایی تبلور یافته تا بر وجه قدسی بودنشان تاکید گردد؟ نتایج بیانگر آن است که چون نگاه آیین زرتشت به انسان خوش بینانه و واقع گرایانه در جهت بقا، رشد و حرکت اوست، لذا آتشکده همواره بر فراز بلندی، درونگرا و فاقد هرگونه تزئینات بنا شده است. در حالی که به دلیل موج زدن نگاه فنا و نیستی انسانی در آیین بودا، محل قرارگیری استوپا در سطح هموار است و به صورت برونگرا و با تزئیناتی وافر از سمبل های جسمانی احداث شده است. با این وجود، هر دو بنا با تاثیرپذیری آیینی از یکدیگر در عناصر اصلی طرح و نقشه شباهت هایی را دارا هستند.

هفت پیکر یا بهرام نامه چهارمین منظومه از خمسه نظامی و روایتی تاریخی از زندگی بهرام پنجم پادشاه ساسانی (ملقب به «بهرام گور») است؛ در این مقاله سعی بر آن شده تا سیر حرکت قهرمان و میزان مطابقت رفتارهای او با الگوهای مطرح در نظریه سفر قهرمان در گنبد چهارم یا گنبد سرخ، مورد بررسی قرار گیرد. در این مقاله که به روش توصیفی-تحلیلی به نگارش درآمده، از رویکرد تک اسطوره یا سفر قهرمان جوزف کمبل استفاده شده است. از نتایج اصلی این پژوهش، مطابقت الگوی انتخابی توسط نظامی با الگوهای نظریه سفر قهرمان است.جوان عاشق سفری را در مسیر رسیدن به معشوق آغاز می کند اما با رفتاری قهرمانانه ضمن حذف مرحله سوم کمبل یعنی بازگشت به دنیای عادی هدفی اخلاقی را که شامل نجات قوم و ایجاد عدل پایدار می باشد را محقق می کند. در نهایت می توان از او به عنوان نمونه ای از «قهرمان» در ادب غنایی فارسی یاد کرد.

ساختار و محتوای حکایت «بهیما و باکه» در مهابهارت با داستان «ضحاک» در شاهنامه شباهت های متعددی دارد. در هر دو داستان، ضدقهرمانی متعرض، موجودات را برای خوراک می کشد. مردم با وی پیمان می بندند مشروط به این که به کسی آسیب نرساند،خوراک روزانه او را تهیه کنند و به نزدش بفرستند. در نهایت یکی از کسانی که به عنوان خوراک ضدقهرمان تعیین شده بود (یا یکی از نزدیکان وی) بر ضدقهرمان می شورد و او را نابود می کند.در این مقاله با روش تطبیقی خطوط اصلی دو داستان بررسی و شباهت ها و تفاوت های آنها تحلیل خواهد شد. پررنگ بودن همانندی ها، نشان از سرچشمه مشترک یا اقتباس یکی از دیگری دارد؛ امری که می تواند یادآور دوران همزیستی دو قوم هند و ایرانی در دوران باستان باشد. طبیعی است که تفاوت های ناگزیری در دو داستان دیده شود. به عنوان نمونه پیوندهای اصیل و دقیقی که در اسطوره ایرانی خودنمایی می کند، از جمله نوع نمادها و پیوند آنها با یکدیگر، در متن هندی دیده نمی شود. به علاوه جای قرار گرفتن هر کدام از داستان ها در روایت حماسی، به صورت داستان اصلی یا حکایت فرعی -که خود می تواند نشانگر اهمیت آن باشد- نشان می دهد این نوع شورش بر دشمن در نزد ایرانیان بیشتر مورد توجه و امعان نظر بوده است. در واقع هر چند در اصل روایت تشابهات زیادی دیده می شود، پردازش دقیق تر آن در شاهنامه نشان از اصالت این روایت در بین ایرانیان دارد.

دوره امویان به لحاظ دارا بودن بزرگ ترین قلمروی جغرافیایی، از مهم ترین دوره های تاریخی صدر اسلام به شمار می رود. امویان سرزمین های تحت حکومت رم شرقی را که تا قبل از ورود اسلام متأثر از هنرهای یونانی و رومی باستان بودند، فتح کردند. از این رو شهرسازی امویان از حیث تأثیرگذاری اسلام و تأثیرپذیری از سبک های معماری و شهرسازی رم شرقی، حائز اهمیت است. این مقاله در تلاش است تا به تحلیل ساختار شهری این دوره بپردازد و دو شهر رمله (شهر جدید ساخته شده توسط مسلمانان) و شهر دمشق (شهر تغییرشکل یافته توسط مسلمانان) را به عنوان نمونه، موردبررسی قرار دهد. روش تحقیق مقاله، بررسی اسنادی و تحلیل های توصیفی- تفسیری متون مختلف است که با بهره گیری از راهبردهای کیفی مورد تحلیل قرار گرفته اند. نتایج این تحقیق نشان می دهد که مسلمانان در شام، نوعی شهرسازی تطبیقی را ایجاد کردند؛ به این معنا که غالباً تحولات اساسی در شهر ایجاد نمی کردند و تنها عناصر شهری را با نیازهای خود منطبق می کردند.

طراز از جمله منسوجات ارزشمند دوران صدر اسلام است. بر روی طرازها، نام حاکم، تاریخ و نام کارگاه تولیدی، اشعار و جملات قصاری در موقعیت های مختلف بر روی طرازها نوشته شده. موقعیت قرار گیری کتیبه در کنار نقش اصلی یا دور نقش اصلی(به صورت دایره یا چند ضلعی) در طرازها وجود دارد. از مهم ترین طراز های باقی مانده، طرازهای ابریشمی دوران آل بویه شهر ری است. ترکیب کتیبه و نقش در طرازها مستلزم زیر ساخت الگوی هندسی است. در ساختار هندسی طرازهای آل بویه شهر ری از الگوی هندسی دقیقی دیده می شود. شهر ری در مسیر جاده ابریشم قرار داشت و طرازهای ابریشمی به عنوان یکی از رسانه های قوی در انتقال فرهنگ در بین کالاهای تجاری نقش اساسی داشت. این مقاله بر آن است که نسبت تآثیرگذاری رسانه "طراز" را از طریق تناسبات هندسی "نقش " در مجموعه پارچه های ری و آسیای میانه، بررسی کند. طرازهای ری، در ترکیب بندی متن و نقش پیشرفته بوده، به طوری که به نظر می رسد سطر بندی و تقسیم ها از نظام هندسی خاصی پیروی کرده است. نظام هندسی به کار برده شده در پارچه ها، ترکیب متن و نقوش را تعیین می کند. این پژوهش در پی پاسخ به دو سوال است.1: نحوه استفاده از روش های کاربردی هندسه در پارچه های آل بویه ایران چگونه بوده و چه شباهت ها و تناظرهایی میان نقوش پارچه های ایرانی و آسیای میانه وجود دارد؟ چگونگی تأثیر و انتقال نقوش و ساختار هندسی از پارچه های ری بر پارچه های آسیای میانه، از سوالات این پژوهش است. داده های این پژوهش تطبیقی، از طریق مطالعات کتابخانه ایی جمع آوری شده و با رویکرد توصیفی-تحلیلی و تاریخی مورد مطالعه قرار گرفته است. نتایج به دست آمده نشان می دهد، از الگوی دقیق ازجمله تناسب ریشه دوم (رادیکال 2) در ترکیب بندی و تقسیمات هندسی و همچنین در ترکیب بندی نقش استفاده شده است. این الگو در مسیر جاده ابریشم به آسیای میانه انتقال یافته و در پارچه های آسیای میانه دیده می شود.

نسخه خطی ارداویراف نامه منظوم هندی کتابخانه منچستر انگلیس حاوی 56 نگاره است که در کنار متن تصویری درون جدول هایی محصور شده اند. با توجه به این که نسخه مورد نظر در سال 1205 ه.ق در شبه قاره هند یعنی درست همزمان با دوران فرمانروایی انگلیسی ها به نگارش درآمده است؛ این مسئله مطرح می شود که آیا متن تصویری ارداویراف نامه در بافتار متفاوتی از متن کلامی شکل گرفته و این متن حاصل دو فرهنگ متفاوت است یا نه؟ بنابراین در پژوهش حاضر با رویکرد بینامتنیت به تحلیل نگاره ها و اشعار ارداویراف نامه مصور کتابخانه منچستر انگلیس پرداخته شد. برای مطالعه نمونه آماری که شامل هفت نگاره با موضوع زنان گناهکار با هدف بررسی مؤلفه های مهم متن کلامی و متن تصویری و بازشناسی نگاره های این نسخه خطی بوده، انتخاب گردید. یافته های حاصل از مطالعات اسنادی نشان می دهد که این نسخه مصور متن کلامی و متن تصویر به دو زمان متفاوت و مکان متفاوت تعلق داشته اند؛ از این رو بینامتنیت بینافرهنگی حاصل از دو فرهنگ هند و ایران بوده و تاثیر نگارگری هند بر نگاره ها مشهود و زمان و مکان و کنش در هر دو متن یکسان و بینامتنیت صریح و آشکار بوده و متن تصویری در سیطره متن کلامی است.

هدف اصلی این پژوهش، شناسایی و رتبهبندی شناسایی مولفههای دیپلماسی فرهنگی در سینمای ایران است. پژوهش حاضر از لحاظ هدف تحقیق، کاربردی و از لحاظ موضوع و سوالات پژوهش از نوع تحقیقات توصیفی - پیمایشی میباشد. ابزار جمعآوری دادهها شامل پرسشنامه مبتنی بر مقایسات زوجی بود که بر اساس مقیاس ساعتی درجهبندی شد. جامعه آماری مورد مطالعه در این پژوهش متشکل ازخبرگان و صاحبنظران حوزه سینما ودیپلماسی کشوربود. از روش نمونهگیری گلوله برفی برای انتخاب افراد نمونه استفاده شد. در مرحله اول 21 شاخص از دیدگاه خبرگان و با استفاده از تکنیک دلفی شناسایی شد. در ادامه با استفاده از تکنیک تحلیل سلسله مراتبی ابعاد اصلی دیپلماسی فرهنگی رتبهبندی شدند. نتایج نشان داد که که بر اساس دیدگاه خبرگان هویت دینی با وزن نرمال شده 0.360 در اولویت اول قرار دارد. بعد فرهنگی دیپلماسی فرهنگی با وزن نرمال شده 0.306 در اولویت دوم قرار دارد. بعد تکنیکی دیپلماسی فرهنگی با وزن نرمال شده 0.152 در اولویت سوم قرار دارد. بعد سیاسی دیپلماسی فرهنگی با وزن نرمال شده 0.111 در اولویت چهارم قرار دارد. هویت ملی با وزن نرمال شده 0.071 در اولویت پنجم قرار دارد. با توجه به نرخ ناسازگاری 0.05 در این رتبهبندی، بین مقایسه زوجی مدلها سازگاری کامل وجود دارد.

از آنجا که مطالعات انجام شده در مورد براهین شکل گیری نخستین دولت شهرها در حوزه میان رودان کمتر دارای نگرش علمی جامع است و هریک از محققان از زوایای تخصصی مختلف ازجمله تاریخی، باستان شناسی، جغرافیا و... به آن پرداخته اند، کمتر پژوهش مجموعه نگری در این حوزه انجام شده است.از نمونه های درخور بررسی، چه از لحاظ نقاط قوت و چه از نظر کاستی ها می توان از کتاب دکتر گیلرمو الغازه، مردم شناس کوبایی و استاد دانشگاه کالیفرنیا - سن دیگو، با عنوان میان رودان باستان در سپیده دم تمدن: تحولی در چشم انداز شهری نام برد که توسط دانشگاه شیکاگو در سال 2008 به چاپ رسیده و حاوی نکات و تحلیل های علمی درخور توجه است. این کتاب را نگارنده در ۱۳۹۶ ترجمه و در انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی به چاپ رسانده است. در مقاله حاضر علاوه بر معرفی اجمالی اثر و نویسنده آن به بیان چند نکته مغفول مانده در آن که مترجم حین ترجمه به آن برخورده است، پرداخته می شود. همچنین چهارچوب روش پژوهش مؤلف در آن بررسی خواهد شد.

قالی ایران دارای تنوع در طرح و نقش و نشان دهنده فرهنگ های بومی و قومی در خود می باشد. چهار محال و بختیاری، فریدن جزو مناطق مهم قالی بافی ارامنه ایران می باشد.هدف مقاله شناسایی و معرفی طرح و نقش و طبقه بندی قالی این قوم کهن است. این پژوهش توصیفی بوده و تحلیل اطلاعات با رویکرد کیفی است. در مجموع تعداد 27 قالی در این منطقه شناسایی و بررسی شده است و جمع آوری اطلاعات کتابخانه ای و نیز میدانی است. نمونه قالی ها از بازار، مجموعه دارها، و تعدادی هم مربوط به خانه های شخصی و اماکن مذهبی، و نیز از منابع کتابخانه ای تهیه شده اند. نتایج پژوهش نشان می دهد که قالی های ارامنه دارای طرح و نقش اصیل و خاص بوده، و به شکل کلی طرح های واگیره ای، خشتی و قابی در چهار محال بیشتر و استفاده از طرح هایی با گل های طبیعی در فریدن بیشتر کاربرد دارد. نکته مشترک در قالی های هر دو منطقه اولویت داشتن بکارگیری نقشمایه های گیاهی است.

در نوشتار حاضر تاثیر نقالی و شبیه خوانی به عنوان دو هنر اجرایی، بر تحولات شکلی و محتوایی پرده های درویشی مورد بررسی قرار گرفت. بدین منظور، پس از نگاهی تاریخی به روند نقاشی از بزرگان دین در ایران، مجالس نقش بسته بر یک نمونه پرمخاطب پرده درویشی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. شواهد حاکی از آن است که در دوران صفویه پرده های صورت خوانی که شاید نام دیگر بر شمایل خوانی باشد، نقطه آغاز پرده های درویشی است. به تدریج شمایل ها نه در فضایی ایستا، بلکه در میانه عمل یا لحظه ای از رویدادی مشخص نقش زده شدند، سپس بخش های تاثیرگذار از یک واقعه مشخص بر یک پرده نقش زده شدند. ساختار طومارهای نقالی هم در شکل گیری فرمی پرده درویشی بی تاثیر نبودند و شاید بتوان پرده درویشی را از دید ساختاری ترجمان دیداری طومارهای نقالی دانست. گرچه پرده درویشی فاقد ساختار تودرتو است، اما از قصه ای فراگیر و چندین قصه خرد تشکیل شده است. گونه گونی موضوعی مجالس مبتنی بر قصه ها چنان است که بیشتر این مجالس با نقش مرکزی ارتباط موضوعی ندارند. گریز گاه و بی گاه پرده خوان به تصویر مرکزی این ارتباط را برقرار می کند. رواج و شکوفایی شبیه خوانی در دوران قاجار از دید محتوایی بر پرده های درویشی تاثیر گذار بودند.

این مقاله با هدف «شناسایی نمادهای معرف فرهنگ قوم تالش» انجام گرفته است. روش مورد استفاده در این مقاله رویکرد کیفی ،روش مصاحبه با باتکنیک تحلیل محتوای کیفی از نوع استقرایی با کدگذاری سه مرحله ای باز ، محوری و گزینشی است. میدان پژوهش در این مقاله همه افراد پژوهشگر درزمینه فرهنگ قوم تالش را شامل می شود که با روش نمونه گیری گلوله برفی 16 نفر از پژوهشگران جهت مصاحبه نیمه ساختار یافته فردی، بصورت حضوری و غیر حضوری با مدت زمان30 الی60 دقیقه انتخاب شدند. داده های جمع آوری شده از مصاحبه ها بااستفاده ازکدگذاری سه مرحله ای( باز،محوری و گزینشی) مورد تحلیل قرارگرفت. یافته های به دست آمده نمایان ساخت؛ معماری بومی، زبان تالشی، صنایع دستی، پوشاک محلی، ابزارمعیشت، فرهنگ غذایی، فرهنگ عامه، اقتصاد، سرزمین، جمعیت، اصالت فرهنگی، آداب ورسوم، ارزش بانوان، تیپ اراضی، موسیقی، سیمای تاریخی، نمادهای میتوانند باشند که با استفاده ازآنها فرهنگ قوم تالش به فرزندان نسل جدید و افراد ازدیگراقوام، جهت ماندگار ماندن فرهنگ تالش و ارتباط مسالمت آمیز با دیگراقوام در آموزش های رسمی وغیررسمی قرارگیرند.

حروف در نگره عرفانی هنر اسلامی، جایگاه ویژه و وجوه معنایی متنوعی دارند. حرف واو از جمله حروفی است که از دل نظام نشانگان عرفانی و صوفیانه برآمده و از این حیث به صورت یک نقشمایه، در سطوح دلالت معنایی مختلفی در آثار هنری فرهنگ های مختلف نمود پیدا کرده است. نقشمایه حرف واو به خصوص در آثار هنری فرهنگ ترکی- اسلامی، از حدود سده دوازدهم هجری قمری به بعد، تکثر و رواج بسیار زیادی دارد که ریشه در عاملیت گفتمان صوفیانه و عرفانی، در جغرافیای فرهنگی آناطولی دارد. در این پژوهش کیفی تاریخی - تحلیلی، با اتخاذ روش نشانه شناسی پیرس و نمونه گیری هدفمند، به دسته بندی سطوح دلالت های معنایی نقشمایه حرف واو پرداخته شده و از نمونه آثار متنوعی از رشته های مختلف برای نمایش تکثر و رواج این نقشمایه استفاده شده است. از این طریق علاوه بر تحلیل نشانه شناختی سطوح شمایلی، نمایه ای و نمادین نقشمایه حرف واو، ریشه ها و دلایل رواج آن در بافت فرهنگ ترکی- اسلامی، مورد پژوهش قرار می گیرد. نتایج این پژوهش نشان می دهد که نقشمایه خوشنویسی حرف واو در بافت فرهنگ ترکی- اسلامی، نقشمایه ای چندنشانه ای (پلی سمیک) و حاوی دلالت های معنایی متنوعی در ارتباط با انگاره های عرفانی و صوفیانه خوشنویسی اسلامی است.