محمد فروزنده

امروزه به دلیل افزایش پیچیدگی ها و عدم قطعیت هایی که سازمان های تولیدی با آن مواجه اند، تولید محصولات با اتفاقات برنامه ر یزی شده/نشده ای روبه رو خواهد شد که در طول چرخه حیات تولید اتفاق می افتد . در این بین، برخی عوامل تأثیر بسزایی در به موفقیت رسیدن یا شکست سازمان دارند و بیشترین اثرگذاری این عوامل، در بروز تأخیر و اختلال در برنامه زمانی تولید و تحویل است. برخی از این عوامل ناشی از ذات صنعت است که کاهش/حذف اثر آنها دشوار است. اثرگذاری بسیاری از عوامل دیگر کاهش می یابد و در مواقعی حذف می شود. پژوهش های مربوط به تولید بیشتر، بر ارائه راهکارهایی برای رفع مسائلی متمرکز است که به تأخیر منجر می شود . نکته مغفول در پژوهش، شناسایی عوامل زمینه ای است که به تأخیر در برنامه تولید و تحویل محصولات منجر می شوند و ارائه چارچوبی جامع برای شناسایی تأخیرها در محیط های تولیدی است. در این پژوهش، به منظور کاهش تأخیرها و بهینه سازی زمان تولید ، عوامل احتمالی ایجاد تأخیر در سازمان های تولیدی را از طریق بررسی پژوهش مربوط به تولید و تحقیقات تجربی شناسایی و رتبه بندی می کند. نتایج تحقیق به شناسایی 28 عامل بروز تأخیر در 5 گروه ساختاری، فرآیندی، مالی، قوانین، شبکه همکاران و منابع منجر شد. همچنین تأخیر در پرداخت های مالی، بی ثباتی اقتصادی، نگهداری و تعمیرات دیر هنگام تجهیزات، بی ثباتی/کاهش بودجه و وجودنداشتن ساختار مدیریت پیکربندی در کل فرآیند تولید، بیشترین تأثیر را در بروز تأخیر و اختلال در برنامه زمانی تولید در سازمان تولیدی مطالعه شده داشتند.

امروزه و با توجه به دیدگاه پورتر، شرکت های پروژه محور با یکدیگر رقابت نمی کنند، بلکه پروژه های آنها با دیگران رقابت می کند و شرکت مادر، مدیریت سبد پروژه ها را برای رسیدن به مزیت رهبری مناسب تر نسبت به رقبا اداره می کند. برای دستیابی به یک رشد مستمر در یک سازمان پروژه محور، مدیریت پروژه ها به صورت منفرد و جداگانه نتیجه خوبی نمی دهد. با توجه به اینکه نانو، گام بزرگی در دنیای کوچک و انتخابی بزرگ در دنیای واقعی است، از این قاعده مستثنا نیست. در این پژوهش با پیاده سازی پنج گامِ علمیِ چارچوب ارائه شده، ارزیابی، انتخاب و بالانس پروژه های سبد برای دستیابی به منافع انجام شد. در راستای این هدف، در ابتدا از طریق ماتریس SWOT، سه استراتژی 1. پورتفوی همکاری چند رشته ای؛ 2. پورتفوری تجاری سازی محصولات نانو؛ 3. پورتفوی ارتباط بین نانو و روزمرگی تدوین شد و سپس دسته بندی پروژه ها بر اساس مفاهیم هم افزایی و استراتژی، به کمک نقشه منطقی مزایا در سبد پیشنهادی قرار گرفتند و در آخر با توجه به ده معیار استخراج شده با تکنیک الکتره پروژه های بالقوه، اولویت بندی و با متعادل سازی سبد، پروژه های بالفعل وارد سبد نهایی شدند و در نهایت نقشه راه پورتفولیو برای درک و مدیریت بهتر سبد رسم شد. از بین 32 کاندید اولیه، 7 مورد حذف می شود و از مابقی پروژه های سبد، 3 پروژه با توجه اینکه در هیچ دسته ای از مروارید، صدف و فیل سفید قرار نداشت، حذف می شود. به کارگیری مدل فوق علاوه بر اینکه ترکیبی بهینه از پروژه ها را در پورتفولیوها ایجاد کرد، ترتیب انجام هر سبد را نیز تعیین کرد. 

با توجه به ماهیت پرهزینه و مخاطره آمیز پروژه ها و محدودیت منابع در شرکت های دارویی، تصمیم گیری صحیح مدیران برای انتخاب پروژه ها به منظور تشکیل سبد نهایی و اجرای آنها ضروری است. سرمایه گذاری عظیم شرکت ها در دارو، اهمیت این صنعت را بیش از پیش نمایان می کند. شرکت های دارویی با توسعه، معرفی و ساخت داروهای موجود و جدید، در حفظ رقابت پذیری خود می کوشند که این امر مستلزم یک فرآیند مدیریت کارآمد مجموعه داروهاست. به همین جهت، طراحی و انتخاب مجموعه ای بهینه از پروژه های وارد شده به شرکت و با نگاهی کلان تر، طراحی ساختار بهینه مدیریت پورتفولیو پروژه در صنعت داروسازی حیاتی است. در این پژوهش برای طراحی ساختار بهینه مدیریت پورتفولیو پروژه در صنعت داروسازی، شرکت داروسازی دکتر عبیدی برای مطالعه موردی در نظر گرفته شد. ابتدا پژوهش بررسی شد، سپس با استفاده از مرور پیشینه و 4 نظریه نهادی، ذی نفعان، وابستگی منابع و معنابخشی و شاخص های مناسب شناسایی شد. در انتها، وزن هریک از معیارها با استفاده از روش [i]FAHP تعیین و با کمک روش تاپسیس فازی[ii](FTOPSIS)، بهترین نوع ساختار برای صنعت داروسازی منتخب با توجه به اجزای سبد انتخاب شد.   [i] Fuzzy Analytic Hierarchy Process [ii] Fuzzy Topsis

انبوه پروژه ها و پیچیدگی تصمیم گیری در مورد آن ها، همچنین برنامه ریزی و تخصیص منابع محدود سازمان به پروژه های انتخاب شده چالش اساسی است که بسیاری از سازمان های پروژه محور با آن مواجه هستند. در نظر گرفتن همه جنبه های سازمانی در اخذ پروژه ها کلیدی ترین نکته در موفقیت سازمان های پروژه محور است. به همین جهت، انتخاب سبدی از پروژه ها به نحوی که بتواند علاوه بر در نظر گرفتن محدودیت های سازمانی، اهداف و استراتژی سازمان را برآورده سازد، بسیار حیاتی می باشد. به همین جهت در این پژوهش ضمن تاکید بر پیاده سازی فرآیند مدیریت سبد در سازمان ها، مدلی دو مرحله ای برای ارزیابی و اولویت بندی پروژه ها جهت تشکیل سبد بهینه ارائه می شود. با بررسی چرخه حیات پروژه ها، ابتدا 12 شاخص تاثیرگذار در ارزیابی پروژه ها به کمک تحقیقات پیشین استخراج و بعد از تایید 8 شاخص مهم توسط خبرگان، به کمک تکنیک دیمتل فازی تجزیه و تحلیل می شوند و وزن هر شاخص تعیین می گردد. در گام بعدی با بکارگیری تکنیک تاپسیس فازی پروژه های پیشنهادی ارزیابی و اولویت بندی می شوند. در نهایت با در نظر گرفتن توانایی ها، دارایی ها و محدودیت های سازمان، سبد بهینه از پروژه ها تشکیل و به تصویب تصمیم گیرندگان می رسد. با پیاده سازی مدل فوق در یک شرکت عمرانی فعال در پروژه های دولتی و خصوصی مشخص شد که تجزیه و تحلیل روابط میان شاخص ها کمک فراوانی به انتخاب سبد بهینه می کند و زمینه را برای دستیابی به اهداف تعیین شده مهیا می سازد.

در سال های اخیر رشد چشمگیر تعداد سازمان هایی که از رویکرد مدیریت پروژه برای پیشبرد اهداف کسب وکار خود استفاده می کنند،علی رغم افزایش اثربخشی و پیشبرد اهداف سازمان، مشکلات خود را نیز در پی داشته است. بدین منظور طی سال هایی که دانش مدیریت پروژه شکل گرفته است، استانداردهای مختلف و نهادهای متعددی برای مدیریت کارآمد و مؤثر پروژه ها شکل گرفته است. به دلیل وجود چالش هایی که در حوزه مدیریت پروژه خصوصاً در بعد نظارت و راهبری پروژه های تحقیق و توسعه ای وجود دارد، در این پژوهش، به دنبال طراحی یک مدل مناسب با ساختار مطلوب و کارکردهای کلیدی برای حل این چالش ها و بهبود شاخص های موفقیت پروژه های تحقیق و توسعه نظیر بودجه، زمان، محدوده و نتایج موردنظر ذی نفعان پروژه بوده ایم. با بررسی جامع ادبیات موضوع مشخص می گردد که یکی از راه حل های برطرف نمودن چالش های مدیریت پروژه و ایجاد ساختار مطلوب نظارت و راهبری پروژه های تحقیقاتی، استقرار نهادی به نام دفتر مدیریت پروژه یا دفتر برنامه است که نام های مشابه دیگری نیز به آن اطلاق می گردد. به همین منظور در این پژوهش مفهوم دفتر مدیریت پروژه، مدل ها و ساختارهای آن به مورد بررسی قرار گرفته و کارکردها و پارامترهای تأثیرگذار جهت نظارت و راهبری مؤثر پروژه های تحقیق و توسعه ای شناسایی می گردد. به منظور طراحی یک مدل مناسب برای سازمان های با ماهیت چنین فعالیت هایی، یک پرسشنامه تهیه گردید و پس از تائید و تکمیل توسط متخصصین و کارشناسان یک سازمان مرتبط به عنوان مطالعه موردی پژوهش و تجزیه و تحلیل نتایج آن، یک مدل دفتر مدیریت پروژه برای پوشش نیازهای فوق ارائه می گردد.

صنایع دفاعی، به عنوان مجموعه ای از سازمان های پروژه محور با پروژه های تحقیقاتی و توسعه صنعتی پیچیده و با سطح فن آوری بالا، به منظور مقابله با تغییر و تحولات محیط و نیاز بهره بردار و دست یابی به اهداف استراتژیک همواره نیاز به استفاده از ابزارها و متدهای جدید برای کاهش هزینه ها، بهبود کیفیت و زمان به منظور مدیریت بهتر، موثر و کارامد پروژه های خود دارد. موفقیت پروژه های تحقیقاتی و توسعه صنعتی دفاعی، وابستگی زیادی به برخورداری از زنجیره های تامین قوی و پایدار داشته و رقابت بین سازمان های پروژه محور دفاعی، به رقابت بین زنجیره های تامین آنها تبدیل شده است. هدف اصلی این مقاله، شناسائی عوامل موثر در نحوه مدیریت زنجیره تامین در فازهای مختلف پروژه های تحقیقاتی و توسعه صنعتی دفاعی و ارئه مدل بومی و یکپارچه در کل چرخه حیات می باشد. بدین منظور، ابتدا با بررسی ادبیات موضوع و مدل های رایج و مصاحبه با 10 نفر از صاحب نظران و متخصصان صنایع دفاعی، عوامل تاثیرگذار در 5 دسته وجوه توازن، راهبرد زنجیره، مهندسی همزمان سه بعدی، سطوح تصمیم گیری و عوامل محیطی و فراسازمانی در کل چرخه حیات پروژه شناسائی و دسته بندی شدند. در ادامه برای اعتبار سنجی ابزار جمع آوری اطلاعات پرسش نامه در بین 80 نفر از مدیران و کارشناسان مرتبط توزیع و آزمون کولموگروف-اسمیرنف، به منظور بررسی نرمال بودن نتایج، آزمون بینومال، برای بررسی تاثیر عوامل شناخته شده و در نهایت آزمون فریدمن برای اولویت بندی آنها مورد استفاده قرار گرفته است و در نهایت با توجه به معیارهای شناخته شده نهائی و موثر و براساس مصاحبه با متخصصان و کارشناسان مرتبط با موضوع، مدل بومی و مفهومی در این زمینه طراحی شد. اعتبار سنجی ابزار تحقیق و مدل استخراج شده از طریق نظر سنجی و مصاحبه با پانل خبرگان به روش اعتبار محتوائی و عاملی انجام شد. بر اساس نتایج این تحقیق، زنجیره تامین در کلیه فازهای چرخه حیات پروژه بایست بصورت تخصصی در نظر گرفته شده و در هر مقطع با راهبرد مشخص اعمال و برای آن برنامه ریزی نمود تا پروژه با موفقیت به مرحله خاتمه یافتگی برسد. بکارگیری مدل این تحقیق کمک شایانی به موفقیت پروژه های تحقیقاتی و توسعه صنعتی نموده و می تواند بطور عمومی در سازمانهای پروژه محور و در صنایع با فن آورهای پیشرفته پروژه محور و به عنوان یک راهنما، به منظور اجرای مدیریت زنجیره تامین پروژه در سراسر چرخه حیات، به کار رود.  

انتقال فناوری، امکان دسترسی و کسب فناوری جهت کاربرد مؤثر آن برای توسعه اقتصادی و رشد فناورانه صنعت و بهبود کیفیت و کارآمدی را فراهم می نماید و زمانی در یک سازمان محقق می شود که برای آن مدلی یکپارچه و نظام مند و متناسب با سطح بلوغ فناوری و ماهیت آن وجود داشته باشد تا فناوری درست شناسایی شود، انتقال یابد و بکار رود. هدف این مقاله، شناسایی عوامل موثر بر انتقال فناوری از بخش تحقیق وتوسعه به صنعت در صنایع دفاعی و ارائه مدل بومی برای آن می باشد. برای این منظور، پس از بررسی ادبیات موضوع و مدل های رایج انتقال فناوری و مصاحبه با صاحب نظران و متخصصان صنایع دفاعی، عوامل موثر بر انتقال فناوری در 6 بعد راهبردی، انتقال دهنده، فناوری، انتقال گیرنده، نتایج و دستاوردها و روش انتقال دسته بندی شدند. در ادامه با استفاده از مصاحبه و نظرسنجی از 10 نفر از متخصصان و همچنین با توزیع پرسش نامه در بین 40 نفر از کارشناسان مرتبط و اجرای آزمون تی، تاثیر این عوامل بر انتقال فناوری در صنایع دفاعی بررسی گردید. در نهایت با توجه به عوامل شناخته شده و بر اساس مصاحبه با کارشناسان مرتبط با موضوع، مدل نهائی و بومی این پژوهش طراحی گردید. بر اساس نتایج این پژوهش، انتقال فناوری باید فرآیندی از ابتدای فاز امکان سنجی پروژه در نظر گرفته شود و در کنار آن، تداوم همکاری انتقال دهنده با گیرنده جهت ارتقای سطح عناصر منتقل شده باید مورد تاکید قرار گیرد. بکارگیری مدل این پژوهش می تواند به موفقیت پروژه انتقال فناوری کمک شایانی نماید.