مهدیه اسپروز

شفاعت از موضوعات مورد توجه مفسران فریقین است. مبنای کلامی آنها موجب اختلاف دیدگاه در این زمینه شده است. اهمیت پرداختن به دیدگاه این مفسران، آنجاست که این اختلاف به ویژه در میان پیروان اهل سنت، منجر به تشکیل گروه های الحادی نظیر وهابیت شده است. این مقاله به بررسی شفاعت، مصداق شفاعت و مفهوم آن از دیدگاه صاحب الکشاف و صاحب المیزان، پرداخته است. نقطه اشتراک آن ها، پذیرش اصل شفاعت و شرایط شافعان است. افتراق این دو مفسر در حل اختلافات ظاهری بین آیات شفاعت است؛ علامه معتقد است آیات نافی شفاعت، شفاعت ابتدایی و بدون اذن و رضایت را نفی می کند؛ اما زمخشری، صراحتاً مطلبی را مبنی بر حل اختلاف بین آیات شفاعت بیان نکرده است، ولی در لابه لای مطالب تفسیری او، اهتمام او به این امر دیده می شود. در آیات پیرامون شافعان، علامه، شافعان را در روز قیامت در چند دسته انبیاء، ملائکه، شهدا و ... قرار داده است، ولی زمخشری با وجود آیات متعدد، به طور صریح به شافعان روز قیامت اشاره نکرده است؛ لذا بر خلاف علامه، شفاعت را به عنوان مقام محمود، منحصر در پیامبر می داند. اختلاف دیگر در شفاعت شوندگان است، علامه، مؤمنین گنهکار را هم مستحق شفاعت می داند، ولی زمخشری معتقد است که شفاعت به گنهکاران نمی رسد.