سحر صالحی

مرور اجمالی آثار گرافی ک ایران نش ان می دهد که، بهره گیری مستقیم و غیرمستقیم از  نقش ها، نمادها، عناصر و تصاویر دوره های مختلف تاریخی در این آثار  وجود داشته و طراحان ایرانی به ضرورت موضوع سفارش، همواره این عناصر را دستمایه طراحی خود قرار داده اند. وجود جنبه های تزیینی و نیز قابلیت های بصری نقش های اسلامی  موجب تأثیر این نقوش بر آثار طراحان گرافیک ایران شده است. نمونه های این تأثیرگذاری بر آثار طراحان گرافیک ایران فراوان است. مصطفی اوجی از طراحان  معاصر گرافیک  ایران است که این تأثیر پذیری در کارهایش دیده شده است.  در این تحقیق با هدف شناخت کیفیت تأثیرگذاری  نقوش اسلامی بر آثار مصطفی اوجی، نشانه های وی به شیوه توصیفی و تحلیلی بررسی می شوند. منابع این تحقیق، منابع کتابخانه ای و برخی از نشانه های مصطفی اوجی هستند. اینکه چرا و چگونه این نقوش بر نشانه های مصطفی اوجی تأثیر گذاشته، سؤالاتی است که در این تحقیق به آن ها پاسخ داده می شود

امامزاده عبدالله در استان خوزستان، شهرستان شوشتر قرار دارد. بنای اولیه امامزاده در قرن های ابتدایی اسلام ایجاد شده است، که در دوره های بعد، مورد بازسازی و مرمت قرار گرفته است. بنای این امامزاده، امروزه، شامل مقبره امامزاده عبدالله، مقبره مویدبن المسافر، مقبره بی بی گزیده می باشد. سردر ورودی مقبره امامزاده عبدالله و مویدبن المسافر شامل کتیبه هایی به خط کوفی ساده و برگدار می باشد. پرسش این است که، اجزای تشکیل دهنده خط کوفی استفاده شده در این بنا کدامند و ساختار اجزای آن از چه ویژگی ها و قابلیت های بصری برخوردار است؟ روش پژوهش توصیفی تحلیلی می باشد و جمع آوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای و میدانی انجام شده است. بررسی ها نشان می دهد، کتیبه آجری سردر ورودی امامزاده عبدالله شامل نظام نوشتاری است. فضای نظام نوشتاری این کتیبه با فضای کشیدگی های عمودی حروف ارتفاع دار مانند (الف)ها برابر است. در نظام نوشتاری آن ساختار نظام مند دیگری است که شامل خطوط کرسی و خطوط راهنما می باشد. اتصالات حروف در کلمات و در نهایت، در یک جمله روی چهار خط کرسی ایجاد شده اند که می توان آن ها را خطوط کرسی زمینه دانست. این خطوط کرسی متعدد باعث حرکت اتصالات تک حرف ها و در نهایت، حرکت خطوط افقی اتصالات کلمات در کتیبه می شود. علاوه بر خطوط کرسی خطوط راهنمای حروف نیز در این کتیبه وجود دارد؛ که خط انتهای کشیدگی ها و خط انتهای حروف است که کل کتیبه از این خطوط خارج نمی شود. فضای خالی بین (الف)ها با حرف (لا) پر شده است که باعث ایجاد فضای مثبت و منفی در بین کشیدگی های حروف ارتفاع دار شده است و ضرب آهنگ فضاها را در کتیبه ایجاد کرده است.

مسجدجامع شوشتر یکی از مساجد قدیمی ایران است که ساخت آن در سال 254هجری به دستور خلیفه سیزدهم عباسی، المعتزبالله شروع  و در سال های (512-529) در دوره خلافت، خلیفه بیست و سوم المسترشدبالله به پایان رسید. این مسجد در دوره های بعد مرمت و بازسازی شد. چند کتیبه به خط کوفی  در این مسجد وجود دارد، که  یکی از این کتیبه ها، کتبیه دیوار مسجد است. طول این کتیبه 32 متر است که بخشی از آیات سوره «یس» با خط کوفی به صورت برجسته در آن گچ بری شده است. موضوع این  پژوهش بررسی مفردات این کتیبه و قواعد خوش نویسی وکیفیات بصری آن است. هدف این پژوهش شناخت جزئیات این کتیبه  ارزشمند است که در نتیجه پژوهش به سوأل چیستی ویژگی خاص مفردات این کتیبه  و تنوع کمی آن ها پاسخ داده می شود. این پژوهش کیفی است که  به روش توصیفی تحلیلی ارائه می شود. شیوه گردآوری اطلاعات کتابخانه ای، اسنادی و میدانی می باشد. تحلیل ها با استفاده از تصاویر عکاسی شده و ترسیم سیستمی کتیبه های موجود در آن مکان به دست آمده است.  یافته های این پژوهش نشان می دهد،  در مجموع  درحرف (ن) و (و) بیشترین تنوع طراحی وجود دارد. حروف(د)، (ط)، (ک) بسیار شبیه به هم نوشته شده اند و حروف (ر) و (ن) نیز دربعضی ازکلمات شبیه به هم نوشته شده اند این شباهت ها درکل کتیبه دراین حروف باعث کاهش خوانایی متن شده است. حروف چشمه دار مانند (ف)، (ق)، (و)، (م)، (ه) دارای تساوی دوایر چشمه هایشان درکل کتیبه هستند و این یکسانی نوعی رابطه در کل کتیبه به وجود آورده است. حروف (د/ذ)، (ر/ز)، (ن)، (و) به دوصورت کوتاه و بلند نوشته شده اند این امر باعث ایجاد تناسبات درکلمه های متن سوره یس شده است که با توجه به فضای کلمات، حروف آن ازتنوع برخوردار هستند.

ساخت و تزیین مقابر در اکثر مناطق ایران از گذشته تاکنون و براساس اعتقادات، باورها و شرایط اقلیمی و نوع مصالح بوم آورد رواج داشته است. در منطقه ی رودبند دزفول و در کنار ساحل رود دز با سازه ها و بقایای مقابری روبرو می شویم که نه فقط حاکی از قدمت و برجستگی های ویژه می باشند بلکه در هیچ جای ایران تاکنون مشابه آن دیده نشده است. ساخت و تزیین این گونه مقابر به احتمال زیاد متاثر از فنون غنی آجرکاری و کاشیکاری بومی (خوون چینی) می باشد. هدف این مقاله نیز در این راستا بررسی های اولیه و معرفی این گونه بقایا به شیوه ی توصیفی و در حد مقدور می باشد تا راه را برای تحقیقات گسترده تر در آینده هموارتر نماید.

مسجدجامع شوشتر در دوره خلافت خلیفه المسترشدبالله ابومنصور فضل بن المستظهربن المفتدی (512-529ق) ساخت آن به پایان رسید تاریخ شروع ساخت آن سال 254 ق است. می توان آن را یکی از مساجد اوایل دوره اسلامی در ایران دانست که در دوره های بعد مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است. کتیبه های کوفی گچ بری این مسجد شامل کتیبه کوفی محراب اصلی (آیات سوره اسراء) و کتیبه کوفی (سوره یس) است. کتیبه کوفی (سوره یس) بر دیوار محراب مسجدجامع شوشتر از نمونه های موفق خط کوفی در تزیینات بناست. طول کتیبه سی و دو متر شامل آیات 8 تا 23 سوره یس است. این کتیبه ترکیبی از خط کوفی ساده و برگدار با پس زمینه ای از نقوش اسلیمی است. هدف این پژوهش دستیابی به ساختار و ویژگی های بصری کتیبه کوفی (سوره یس) مسجدجامع شوشتر است. سؤال این است که ساختار تشکیل دهنده در نظام نوشتاری خط کوفی کتیبه (سوره یس) مسجدجامع شوشتر چگونه است و ازچه ویژگی ها و قابلیت های بصری پیروی می کند؟ روش پژوهش پیش رو توصیفی_تحیلی است و جمع آوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای_میدانی انجام شده است. تجزیه و تحلیل داده ها به صورت کیفی است. نتایج تحلیل ها نشان می دهد که ساختار این کتیبه از نظام نوشتاری و نظام گیاهی مورد استفاده در کتیبه های کوفی پیروی می کند. نظام نوشتاری کتیبه کوفی (سوره یس) دارای ساختار نظامند دیگری است که شامل خطوط کرسی و خطوط راهنماست. این خطوط با نسبت معینی از یکدیگر قرار گرفته اند و کلمات در سی و دو متر کتیبه روی این خطوط طراحی شده اند. ضخامت حروف عمودی، فاصله بین حروف و کلمات، از خطوط راهنمای عمودی با فاصله یکسان نیز پیروی می کند. ارتفاع کشیدگی های حروف ارتفاع دار مانند الف ها دو برابر نظام نوشتاری در این کتیبه است. فضای خالی بین کشیدگی های حروف ارتفاع دار در کل کتیبه باهم برابر است. تکرار فضاهای برابر در این کتیبه ضرب آهنگی از فضاهای منفی ایجاد کرده است که با طراحی نقوش اسلیمی پر شده است.