مطالب مرتبط با کلیدواژه

مکه


۲۱.

مکه؛ آرمان شهر امت اسلامی(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: معرفت فرهنگی اجتماعی سال هشتم بهار ۱۳۹۶ شماره ۲ (پیاپی ۳۰) 81-104

کلیدواژه‌ها: مکه آرمان شهر مدینه فاضله کعبه امت اسلامی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۸۴ تعداد دانلود : ۵۱۱
رویکرد های گوناگونی برای پاسخ به سؤال از چگونگی جامعه مطلوب اسلامی و تدوین الگویی از اصول و ویژگی های آن، وجود دارد. پس در این مجال، هدف این مقاله ارایه جامعه مطلوب اسلامی با توجه به مقدس ترین شهر اسلامی، یعنی مکه و ویژگی های این شهر بر اساس آیات و روایات است. این یک رویکرد توصیفی و اکتشافی و در عین حال، ارزشی است که تلاش می کند با مراجعه به منابع نقلی، چهره یک جامعه و شهر مطلوب اسلامی را نشان دهد. مکه و مهم ترین نماد آن، یعنی کعبه سرشار از معانی عمیق توحیدی و مالامال از نمادهای ارزشی و انسانی است. ویژگی هایی از قبیل نخستین بیت برای انسان ها، کانون هدایت و برکت، دارای عزت، شکوه، امنیت، پرچم برافراشته توحید برای جهانیان، دربرگیرندة همه نژادها و قومیت ها برای بازشناسی یکدیگر و جهت بهره مندی از منافع این اجتماع بزرگ، تحت دو رکن اساسی ولایت الهی و برائت از مشرکان، ظرفیت ارزشمندی را به مکه برای تحقق جامعه ای با هویت اسلامی داده است.
۲۲.

از شهر خدا تا ام القری(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی سال چهل و ششم بهار و تابستان ۱۳۹۲ شماره ۱ 1 - 19

کلیدواژه‌ها: ام القری خدا شهر شهر خدا مکه

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۵۷ تعداد دانلود : ۴۸۲
مرکزیت دینی در طول تاریخ به صورت های گوناگون تجلی کرده است. یکی از این صورت ها، بلکه صورت برترِ آن، «شهر خدا» است. آرمان شهر خدا، مبتنی بر هدف برقراری پیوند میان خدا و انسان و بازجویی روزگار وصل بشر، بوده است؛ این آرمان، گاه در روزگاران و اسطوره های کهن به صورتی خام و مبهم جلوه کرده و گاه به صورتی آشکارتر در متون مقدس نمود یافته است. زمانی هم صورتی از وجود فیزیکی به خود گرفته است. این آرمان جمعی و متعالی، در سیر اندیشه دینی به تدریج جلایی افزون یافته، با «میثاق الهی» و نام حضرت ابراهیم پیوند خورده و در نهایت نه با عنوان «شهر خدا» که به صورت «امّ القری» تحقق یافته است. از نگاه این مقاله، شریعت خاتم، سرِ درافکندن چیزی با عنوان شهر خدا و مانند آن را نداشته است؛ اما از عنوانی دیگر سخن گفته که عبارت از امّ القری و مأوای «بیت الله الحرام» است تا مقاصد عملی و متعالی چیزی که از آن به صورت رؤیایی و گزاف در قالب شهر خدا یاد می شده، با آن محقق گردد.
۲۳.

تبیین شکست نظامی قریش در جنگ های صدر اسلام با تکیه بر پیشینه اجتماعی مکه و مدینه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی سال چهل و هشتم پاییز و زمستان ۱۳۹۴ شماره ۲ 187 - 205

کلیدواژه‌ها: جنگ های صدر اسلام مکه قریش یثرب اوس و خزرج

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۹۳۸ تعداد دانلود : ۵۳۵
در آستانه ظهور اسلام، ساکنان اصلی مکه تیره های قبیله بزرگ قریش بودند که بر امور مذهبی، اجتماعی و معیشتی شهر سلطه داشتند. با وجود اینکه پیامبر اکرم خود از بنی هاشم، یکی از تیره های قریش، بود دعوت او با مخالفت گسترده و شدید قریش روبرو شد. آنان در تمامی سالهای اقامت پیامبر در مکه با او مخالفت و دشمنی کردند. این دشمنی پس از خروج پیامبر و مسلمانان از مکه و هجرت به یثرب ادامه یافت و کار به جنگ و خونریزی کشیده شد که اغلب به نفع پیامبر و مسلمانان به انجام می رسید. هدف از نگارش این مقاله به دست دادن تحلیلی عینی از علل و دلایل شکست قریش در این رویارویی هاست.
۲۴.

واکاوی تاریخی علل خروج سیّدالشهداء (ع) از مدینه و مکّه(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام سال نوزدهم پاییز ۱۳۹۷ شماره ۳ (پیاپی ۷۵) 77 - 110

کلیدواژه‌ها: سیّدالشهداء (ع) مدینه مکه بیعت کوفه یزید بن معاویه

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۹۲ تعداد دانلود : ۵۴۷
سیدالشهداء(ع) در روزهای پایانی رجب سال60 ه.ق با رسیدن نامه یزید بن معاویه به والی مدینه درباره لزوم اخذ فوری بیعت بدون مسامحه از مخالفان وی، به طور ناگهانی زادگاه خویش را به قصد مکه ترک کرد. توقف ایشان در مکه، چهار ماه و پنج روز به طول انجامید. آن حضرت(ع) با آغاز مناسک حج، باز هم به طور ناگهانی، مکّه را به سوی کوفه ترک کرد.تحقیق حاضر با روش توصیفی- تحلیلی و براساس بررسی و شناخت اوضاع و شرایط سیاسی، فرهنگی، جغرافیایی و امکانات و توانایی های اقتصادی و نظامی مکّه و مدینه، تلاش دارد با رویکردی تاریخی به این پرسش پاسخ تحلیلی دهد که عل خروج امام حسین(ع)از این دو شهر چه بود؟
۲۵.

همگرایی و واگرایی سران قریش در برخورد با پیامبر(ص)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی سال دهم بهار ۱۳۹۸ شماره ۳۴ 37-56

کلیدواژه‌ها: پیامبر (ص) سران قریش همگرایی واگرایی مکه مدینه

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۲۹۶ تعداد دانلود : ۴۷۸
سیادت و قدرت سیاسی مکه در آستانه ظهور اسلام به صورت پیرسالاری (جنتوکراسی [1] ) بود و شیوخ خاندان های قریش در برخورد با مسائل و مشکلات پیش آمده در دارالندوه اجتماع می کردند. مواجهه آنان با رسالت پیامبر(ص)، بارها سران قریش را به تشکیل شورا و بررسی راهکارهای مقابله با نفوذ اسلام کشاند. اظهار نظر ها، نحوه برخوردها به صورت کلامی و عملی، اختلاف و دسته بندی سران و بزرگان قریش، نشان می دهد که آنان در موارد متعددی در برخورد با پیامبر(ص) اشتراک نظر نداشته و دچار اختلاف و واگرایی می شدند. مقاله پیش رو قصد دارد ضمن نشان دادن همگرایی و واگرایی سران قریش در برخورد با پیامبر(ص)، با ارائه شواهد و داده های تاریخی به تحلیل و واکاوی آنها نیز بپردازد. به نظر می رسد برخوردهای سران قریش با پیامبر(ص) در مواقعی که به صورت مذاکره و مسالمت آمیز انجام می شده از همگرایی و در مواقعی که به اعمال فشار، خشونت، محدودیت و یا نبرد می انجامیده از واگرایی بیشتری برخوردار بوده است. [1] . Gentocracy
۲۶.

نگاهی انتقادی به آرای مستشرق سوئیسی بورکهارت درباره مکه مکرمه و حج(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام در آیینه پژوهش سال پانزدهم پاییز و زمستان ۱۳۹۷ شماره ۲ (پیاپی ۴۵)

کلیدواژه‌ها: بورکهارت مستشرقان حجاز مکه حج

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۰۷ تعداد دانلود : ۶۳۶
این مقاله برای اثبات وجود داده های مهم و ارزشمند در کنار داده ها و تحلیل های خطا در آثار مستشرقان دوره استعمار، با مطالعه موردی عملکرد جان لوئیس بورکهارت، مستشرق سوئیسی، در کتاب «سفر به عربستان» است. موضوع اصلی این پژوهش بررسی ویژگی های اثر بورکهارت به عنوان یک مستشرق قرن نوزدهم است. پس از معرفی اجمالی بورکهارت، نقاط قوت وی در این اثر در محورهای جامعیت و گستردگی مطالب؛ توجه به تاریخ اجتماعی حرمین؛ تحقیق میدانی و بسنده نکردن به نقلیات؛ پشتکار و تلاش خستگی ناپذیر؛ و دقت در نقل و اندازه گیری اماکن جغرافیایی و سپس نقاط ضعف او در این کتاب در دو دسته خطاهای نقلی و خطاهای تحلیلی بررسی شده است. خطاهای مربوط به آیین حج؛ خطاهای تاریخی مربوط به اماکن تاریخی مربوط به احکام حج و عمره، خطاهای تحلیلی مربوط به برده داری در اسلام، سنت احرام، نگاه قرآن به اهل کتاب، مهریه دختران مکه، معرفی مذاهب اسلامی و تعصب ورزی بر ضد اسلام، از جمله خطاهای او در این اثر است. وجود نکات مثبت در کنار خطاها در اثر او، اثبات کننده نظریه «امکان بهره مندی علمی از آثار علمی مستشرقان» در کنار هوشیاری و گوش به زنگی درخصوص خطاهای علمی و جهت گیری مذهبی و سیاسی آنان است.
۲۷.

رهیافت تاریخی در چرایی اسلام ناپذیری قریش: نظریه انحصارگرایی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی سال دهم زمستان ۱۳۹۸ شماره ۳۷ ۳۷-۵۲

کلیدواژه‌ها: انحصار اقتصاد قریش مکه اسلام پیامبر

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۶۷ تعداد دانلود : ۵۴۴
چرایی عدم پذیرش اسلام از سوی اکثریت مردم مکه پس از 13 سال تبلیغ پیامبر، از موضوعاتی است که اندیشه ورزان حوزه دین، سیاست و تاریخ را به خود مشغول داشته است. در گونه شناسی کلی نظریه های این باب، برخی جمود فکری، عنصر جاهلیت و بت پرستی و یا ساختار و سنت های قبیله ای و برخی شرایط اقلیمی را مورد تاکید قرار داده اند. پژوهش حاضر درصدد است با توصیف و تحلیل زمینه های ساخت انحصار به پاسخ مطلوب دست یابد. نقش بی بدیل قدرت اقتصادی به عنوان پشتوانه انحصارگرایی، و تسری این مسئله در ابعاد سیاسی اجتماعی و گزارش های همسو، قراین نظریه مختار است. انحصارگرایی در این جامعه، علاوه بر ایجاد نظام طبقاتی، وضع و اجرای قوانین را نیز در اختیار اعضای این حلقه انحصاری قرار می داد. طبقه ای که پذیرش محتوای دعوت پیامبر، به منزله قبول خطا در خودبرترانگاری و شکسته شدن حلقه انحصاری آنها بود.
۲۸.

موسیقی حجاز در عصر امویان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ اسلام سال سوم بهار ۱۳۹۲ شماره ۹ 135-151

کلیدواژه‌ها: مکه مدینه موسیقی خوانندگان نوازندگان امویان

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۸۲ تعداد دانلود : ۵۳۵
هنر با همه شاخه های آن مانند نقاشی، تذهیب و نگارگری تا موسیقی و معماری، از وجوه ماندگار فرهنگ و تمدن اسلامی است که با تعالی و معارف دینی اسلامی پیوند دارد؛ چنان که مسجد؛ یعنی مهم ترین پایگاه عبادی مسلمانان را تالار (گالری) هنرهای اسلامی خوانده اند و این خود از جایگاه مهم هنرو نیز توجه مؤمنان و عالمان دینی به این حوزه بس ارجمند تمدن اسلامی حکایت می کند. از این میان، موسیقی از منظرهای گوناگونی مهم است؛ چنان که می توان این شاخه دل نواز و جذاب هنر را هم زاد آدمی دانست. البته آیین مسلمانی، موسیقی را در چارچوب آموزه های خود تعریف کرده است و عالمان دینی و فقیهان مسلمان همواره در برابر آن دیدگاه های ویژه ای عرضه کرده اند. بررسی این موضوع از حوصله این مقاله بیرون است، اما همواره ترانه سرایان، نوازندگان و خوانندگانی در جامعه اسلامی بوده اند که به دور از چشم و گوش فقیهان سخت گیر، گوش و جان مخاطبان خود را می نواخته اند؛ چنان که موسیقی در مکه و مدینه سده نخست هجری، به اندازه ای پیشرفت کرده بود که اهل این دو مکتب، گوی سبقت را از همه رقیبان خود ربودند و شهره آفاق شدند. پرسش اصلی مقاله این است که چه عامل یا عواملی موجب شد که کم تر از یک سده، موسیقی مکه و مدینه تا این پایه رشد کند؟ گمان می رود سیاست امویان به ویژه معاویه، چنین بوده باشد تا مردم حجاز به عیش و نوش سرگرم و از عرصه های جهاد و مبارزه با انحراف و طاغوت دور شوند. به همین سبب هزینه های گزافی میان شهروندان مکه و مدینه توزیع و کارهای غیر سیاسی گوناگونی همچون شعرخوانی، موسیقی و آواز تشویق می شد. افزون بر این، روی داد کربلا، واقعه حره و محاصره حرم مکی را از علل اصلی گرایش ساکنان حجاز به موسیقی و نغمه های دل نواز مطربان می توان برشمرد. این مقاله به بررسی همین موضوع می پردازد و شخصیت های برجسته دو مکتب موسیقی مکه و مدینه را بازمی شناساند.
۲۹.

مفهوم «حرم» در سیره نبوی (ص) و ضرورت و امکان بسط آن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ اسلام سال نهم زمستان ۱۳۹۸ شماره ۳۶ ۵-۲۵

کلیدواژه‌ها: حرم سیره نبوی طائف مدینه مکه محیط زیست

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۱۵ تعداد دانلود : ۳۷۵
«حرم» از مفاهیم بنیادی در سیره پیامبر اسلام6 است. در حجاز عصر پیامبر سه سکونتگاه شهری مکه، مدینه و طائف وجود داشت. پیامبر دو شهر مکه و مدینه و به قولی طائف را «حرم» تعیین کردند. مفهوم «حرم» برای اعمال مجموعه ای از قوانین و مقررات خاص و تا حدودی سختگیرانه، جهت حفظ و نگهداری گیاهان و جانوران وضع شده بود. مسئله اصلی پژوهش این است که مفهوم حرم چه تأثیری بر حفظ محیط زیست شهرهای حجاز داشته است؟ و اینکه با توجه به مشکلات زندگی شهر معاصر بر محیط زیست، آیا امکان استفاده از این مفهوم دینی برای حفظ محیط زیست وجود دارد؟ در این نوشتار با توجه به روایات موجود و بررسی متون تاریخی روشن شد که تعیین حرم و وضع مقرراتی مانند ممنوعیت قطع درختان، شکار و ترساندن حیوانات و نیز از بین بردن گیاهان تأثیر بسیاری بر حفاظت از محیط زیست طبیعی شهرهای عصر پیامبر داشته است. همچنین با توجه به وضع ناگوار محیط زیست شهری در کشورهای جهان سوم به ویژه در کشورهای اسلامی، جستجوی راهکارهایی جهت حفظ و نگهداری طبیعت در این کشورها ضروری و گریزناپذیر به نظر می رسد. از این رو به نظر می رسد بسط قوانین حرم به دیگر سکونت گاه های شهری در جهان معاصر می تواند نقش مهمی در حفاظت از محیط زیست و میراث طبیعی پیرامون شهرها داشته باشد.
۳۰.

سفرنامه مکه از جده تا مدینه (1327- 1326ق.) حاجی میرزا جبار خان نصیر الممالک (1336- 1272ق.)(مقاله ترویجی حوزه)

نویسنده:
منبع: میقات حج دوره ۲۳ پاییز ۱۳۹۳ شماره ۱ (پیاپی ۸۹) 137 - 167

کلیدواژه‌ها: سفرنامه حج عتبات جده مکه مشعر منا فتوح الملک

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۳۰ تعداد دانلود : ۲۵۶
سفرنامه حاضر، گزارشی است از سفر حاجی میرزا جبارخان نصیر الممالک که طی سال های ۱۳۲۶ و ۱۳۲۷ق. صورت گرفته و او به طور روزانه و مطالب هر روز را در یک صفحه نگاشته است. سفرنامه حج و عتبات نصیر الممالک از ۱۶ رمضان المبارک ۱۳۲۶ق. تا هفتم رجب ۱۳۲۷ به صورت روزنامه نوشته شده و دقیقا حاوی اطلاعاتی از خورد و خوارک سفر و ساعات و زیارت و نماز و این قبیل امور است که آخر شب یا صبح برای روز قبل، نوشته می شده است.
۳۱.

جمال الدین وزیر (جواد) اصفهانی و خدمات عمرانی وی در حرمین شریفین(مقاله ترویجی حوزه)

نویسنده:
منبع: میقات حج دوره ۲۴ زمستان ۱۳۹۴ شماره ۲ (پیاپی ۹۴) 50 - 66

کلیدواژه‌ها: جواد اصفهانی حرمین شریفین مکه مدینه عرفات خدمات عمرانی و اجتماعی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۸۷ تعداد دانلود : ۲۶۵
جمال الدین وزیر اصفهانی معروف به «جواد»، از وزرای آل زنگی موصل، در نیمه سده ششم هجری است که در دوره وزارت خود، خدمات عمرانی فراوانی در حرمین شریفین از خود به جای گذاشت. در بخش اول این نوشتار، زندگی نامه اجمالیِ وی بیان گشته و ویژگی ها و  ابعاد برجسته سیرت وی؛ از جمله خدم ات اجتماعی او و م دح و ستایش وی از سوی شاعران معاصرش بررسی و به احوال فرزندش جلال الدین علی نیز اشاره شده است. همچنین در این بخش جزئیات انتقال جنازه جواد اصفهانی از موصل به حرمین و به خاک سپاری وی در مقبره اش در مدینه منوره به تفصیل بیان شده است. در بخش دوم مقاله نیز با استناد به منابع معتبر تاریخی، اقدامات عمرانی وی در دو شهر مکه و مدینه و نیز منا و عرفات تشریح گشته است تا بدین ترتیب نقش وی در بازسازی حرمین شریفین، به عنوان یکی از شخصیت های ایرانی صاحب منصب، تبیین و واکاوی شود.
۳۲.

قرن المنازل و یلملم. دو میقات نزدیک مکه(مقاله ترویجی حوزه)

نویسنده:
منبع: میقات حج دوره ۲۴ بهار ۱۳۹۵ شماره ۳ (پیاپی ۹۵) 71 - 82

کلیدواژه‌ها: احرام میقات مکه قرن المنازل یلملم

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۸۹ تعداد دانلود : ۲۱۷
افراد آفاقی به غیر از میقات های شجره، جحفه و عقیق، می توانند از میقات های «قرن المنازل» و «یلمل م» نیز اح رام ببن دند. از آن جه ت که در باره این دو میقات قدیم ی و نزدیک ترین میقات ها به مکه، کمتر بحث شده است، این نوشتار بدان اختصاص می دهیم. آنچه در موضوع شناسی این دو میقات قابل توجه است؛ «سیل الکبیر» در منطقه قرن المنازل واقع است، لیکن اطلاق قرن المنازل به «وادی محرم» قابل اثبات نیست. همچنین در مسیر یمن به مکه، فقط در راه تهامه یلملم واقع می شود و دو راه دیگر به قرن المنازل ختم می گردد. از جهت حکمی، اصل میقات بودن این دو، به استناد روایات متعدد مورد اتفاق فقهای فریقین است و روایات معارض، معرض عنها هستند. گفتنی است، خدمه کاروان ها در ایام حج تمتع که برای امور کاروان با نیت عمره مفرده وارد مکه مکرمه شده و چند روز قبل از آغاز حج می خواهند محرم به احرام تمتع شوند، احرام از این دو میقات به خاطر نزدیکی آن ها به مکه پیشنهاد می گردد.
۳۳.

گزارشی از راه حج و اماکن مقدسه مکه و مدینه از سال 1296ق. (بر اساس سراج المناسک از اسماعیل مجاور و محمدبیک ساوجبلاغی)(مقاله ترویجی حوزه)

نویسنده:
منبع: میقات حج دوره ۲۵ پاییز ۱۳۹۵ شماره ۱ (پیاپی ۹۷) 91 - 104

کلیدواژه‌ها: اسماعیل مجاور ساوجبلاغی مکه موصل شام جنه المعلاه کوه ابوقبیس کوه ثور کوه نور جده ایران

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۵۷ تعداد دانلود : ۲۹۸
اثری در مناسک حج در اختیار نویسنده ای قرار گرفته و او ضمن درج آن در یک متن، گزارش هایی پیرامون راه حج، و اماکن مقدس مکه و مدینه در آن افزوده و در جاهای مختلف این متن قرار داده است. گزارش موجود که در سال 1296 و 1297 ق.  فراهم آمده، توسط یکی از هموطنان سنی مذهب نگاشته شده و در این مورد تلاش کرده است تا ما را در جریان مسیر راه حج، ویژگی برخی از شهرها، همچنین بیان مسافات میان شهرها قرار داده و در مکه و مدینه نیز، از اماکن مقدس آن، آنچه به نظرش جالب آمده است، بیان کند؛ به طوری که خواهید دید، این متن از جهت اشتمال بر برخی از جزئیات می تواند روشنگر نکات جالب توجهی در باره ادبیات حج ونیز موضوع اماکن مقدس باشد.
۳۴.

اماکن منسوب به امام علی(ع) در حجاز(مقاله ترویجی حوزه)

نویسنده:
منبع: میقات حج دوره ۲۵ تابستان ۱۳۹۶ شماره ۴ (پیاپی ۱۰۰) 81 - 99

کلیدواژه‌ها: امام علی (ع) زیارتگاه های اسلامی حجاز حرمین شریفین مکه مدینه

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۴۸ تعداد دانلود : ۳۴۲
در سرزمین حجاز، مساجد و زیارتگاه های متعددی وجود داشته که به یادبود محل حضور و نماز خواندن پیامبرخدا9  و دیگر شخصیت های مقدس مسلمانان یا در ارتباط با حوادث سرنوشت ساز صدر اسلام بنا گردیده است. امیر مؤمنان علی7 از جمله شخصیت هایی است که زیارتگاه ها و مکان های متعددی به نام ایشان در حجاز وجود داشته است. این نوشتار به واکاوی اماکن و زیارتگاه های منسوب به آن حضرت و تبیین نوع ارتباط آنها با ایشان می پردازد. نتیجه این پژوهش نشان می دهد که اماکن منسوب به آن حضرت، شامل شماری از مساجد، خانه ها و چاه های آب بوده است.  
۳۵.

بررسی وضعیت اسکان حجاج در دوره های قاجار و پهلوی(مقاله ترویجی حوزه)

نویسنده:
منبع: میقات حج دوره ۲۵ تابستان ۱۳۹۶ شماره ۴ (پیاپی ۱۰۰) 141 - 154

کلیدواژه‌ها: حجاج مکه مدینه اسکان

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۰۶ تعداد دانلود : ۲۵۷
بدون تردید موضوع تهیه محل اسکان در شهرهای مکه و مدینه،  در ایام حج برای حجاج، از اهمیتی ویژه برخوردار است.  در اینجا این سؤالات اساسی مطرح می شود که در دوره های تاریخی مورد نظر، چه شرایطی برحوزه مسکن مورد نیاز حجاج ایرانی حاکم بوده؟ و فضای حاکم بر این شهرها چه شرایطی را برای آنان رقم می زده است؟ بررسی ها حکایت از آن  دارد که شهر مکه با وجود کوهستانی و نامناسب بودن فضای فیزیکی، ولی به دلیل تعامل بهتر مردمان آن با شیعیان، به نسبت مدینه مکانی مناسب تر ارزیابی می گردید.  شرایط اجاره منازل و نوع تعاملات حمله داران با مالکان و دلالان مسکن به طور کلی صورتی نامطلوب داشته که به همان وجه تا پایان دهه 40 شمسی  باقی بوده است. از ابتدای دهه 50  شمسی با تسلط سازمان اوقاف بر امور حج، سعی فراوانی شدکه  فرآیند اجاره منازل ضابطه مند گردد. ولی متولیان اوقاف بدلیل عدم برنامه ریزی مناسب توفیق چندانی در این  خصوص پیدا نکردند. در این نوشته تلاش می شود به شیوه توصیفی تحلیلی و با استفاده از اسناد، مدارک و سفرنامه های حجاج؛  به بررسی این موضوع پرداخته شود.  
۳۶.

رباط های مکه در قرون میانه اسلامی (The Ribats in Mecca during the Medieval period; BSOAS, V.61, N, 1, pp.29-50)(مقاله ترویجی حوزه)

نویسنده: مترجم:
منبع: میقات حج دوره ۲۶ تابستان ۱۳۹۷ شماره ۴ (پیاپی ۱۰۴) 85 - 109

کلیدواژه‌ها: حج مکه وقف رباط بناهای عام المنفعه

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۳۱ تعداد دانلود : ۴۷۹
شهر مکه در قلب جهان اسلام، پایگاه وحدت و یکپارچگی تمام اقوام و گروه های مسلمانی بود که از اقصی نقاط قلمرو گسترده جهان اسلام به این دیار پای می نهادند. اداره و تسلط بر اوضاع مکه همیشه برای سلسله های حکومتگر در تاریخ اسلام اهمیت داشته و گاه محل نزاع نیز بوده است. در این میان به نظر می رسد اداره شهر، رسیدگی به امور اجتماعی و اقتصادی ساکنان و مدیریت رویداد عظیم حج در طول تاریخ، مستقل از رقابت های سیاسی انجام می شده است.  آیین ماندگار وقف یکی از راهبردهای اثرگذار مسلمین برای شکل دادن به نوعی نظم اجتماعی در راستای کاهش فاصله طبقاتی و دستگیری از مستمندان بوده و به عنوان یکی از مظاهر مدیریت اجتماعی   اقتصادی در جامعه مسلمین رواج داشته است. شهر مکه، به عنوان پایگاه و موطن اسلام نیز، از این قاعده مستثنا نبوده است. ساخت و وقف رباط، به مثابه اقامتگاهی موقت جهت اسکان زائران، حاجیان یا مجاوران مستمند مکی، از دیرباز در شهر مکه سابقه داشته است. در این مقاله با جستجوی مشخصات رباط های مکه میان متون تاریخی دست اول، تلاش شده به بخشی از این نظم اجتماعی که در پرتو وقف، جامعه مسلمین را شکل داده نگریسته شود. اطلاعات قریب به شصت رباط، از قرن چهارم تا میانه قرن دهم، در منابع موجود است که ضمن گردآوری اطلاعات مرتبط بدان ها، جمع بندی خوبی از تقسیم بندی های اجتماعی، قومیتی و... نسبت به سازندگان، واقفان و حتی موقعیت جغرافیایی احداث این رباط ها ارائه شده است.
۳۷.

سفرنامه عبدالکریم کشمیری به دیار حجاز(1155 -1154ق.)(مقاله ترویجی حوزه)

نویسنده:
منبع: میقات حج دوره ۲۷ بهار ۱۳۹۸ شماره ۳ (پیاپی ۱۰۷) 87 - 102

کلیدواژه‌ها: عبدالکریم کشمیری نادرشاه مکه مدینه سفرنامه حج بیان واقع

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۸۸ تعداد دانلود : ۲۳۱
عبدالکریم کشمیری، فرزند عاقبت محمود، فرزند خواجه محمد بولاقی،  فرزند خواجه محمدرضا (1198ق)، تاریخ نگار فارسی نویس شبه قاره بود. درباره زندگی وی ظاهراً جزآنچه از کتاب وی (بیان واقع ) به دست می آید، آگاهی هایی در دست نیست.وی از مردم کشمیر بود و در شاه جهان آبادِ دهلی می زیست. در سالهایی که در دهلی سکونت داشت، نادرشاه افشار (1160 1148ق)، بدان شهر تاخت و آنجا را گرفت (1151ق).عبدالکریم آنگاه که عزم کرد به زیارت کعبه و دیگر جاهای مقدس اسلامی برود، با میرزا علی اکبر خراسانی، داروغه دفترخانه دیدار کرد و میرزا علی اکبر وی را به «ملازمت سلطان رسانیده به وعده رخصت حج و زیارت، در سلک متصدیان حضور منسلک گردانید.» عبدالکریم همراه سیدعلوی خان حکیم باشی در رکاب نادرشاه افشار رهسپار ایران شد. هنگامی که نادرشاه پس از جنگ های پی درپی در پنجاب، سند، افغانستان، خراسان، ورارود، خوارزم و جاهای دیگر به قزوین رسید (1154ق). عبدالکریم که با وعده سفر حج از جانب میرزا علی اکبر داروغه باشی به دربار نادر پیوسته بود، سرانجام در قزوین اجازه سفر حج گرفت و عازم حجاز گشت و در راه از جاهایی مانند کربلا و حلب نیز دیدن کرد. پس از گزاردن حج (1155ق)، از راه بندر جده با کشتی به هند بازگشت و در جمادی الثانی (1156ق)، به دهلی رسید (ظهورالدین احمد، بی تا، ج3، صص 617 609 ؛ اختر راهی، 1406ق، ص382 ؛ سیدفیاض محمود، 1972م، ج3، صص146 145).وی نویسنده بیان واقع است که به زبان فارسی است و در باره زندگی و حکومت نادرشاه افشار نوشته شده و تنها بخشی از آن، شامل گزارشی از سفر کشمیری به سرزمین حجاز است. اکنون به بررسی و تحلیل این سفرنامه می پردازیم:
۳۸.

حکم استظلال مُحرم زیر سایه متحرک، بعد از منزل(مقاله ترویجی حوزه)

نویسنده:
منبع: میقات حج دوره ۲۷ تابستان ۱۳۹۸ شماره ۴ (پیاپی ۱۰۸) 31 - 64

کلیدواژه‌ها: محرمات احرام استظلال مکه منزل ماشین مسقف

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۸۴ تعداد دانلود : ۳۴۰
یکی از محرمات احرام برای مردان که کفاره نیز دارد، استظلال (زیر سایه رفتن) است که هر چند تفاصیل آن در کتب فقهی آمده است، اما برخی از مباحث و فروع آن قابلیت بررسی مستقل و دوباره را دارد. حرمت استظلال در حال طی مسیر و جواز استظلال به سایه ثابت در مسیر و منزل مورد تسالم است؛ ولی حکم استظلال زیر سایه متحرک بعد از منزل یکی از مباحث اختلافی است که در این مقاله اقوال و ادله فقها درباره آن مورد واکاوی قرار گرفته و از میان سه نظریه جواز استظلال، عدم جواز و تفصیل بین حالت پیاده و سواره، ادله نظریه اول بی اشکال شناخته شده است. شناخت معنای استظلال نیز در حکم مؤثر است که در پایان مقاله مورد کنکاش قرار گرفته و مشخص شده که استظلال جانبی جزو استظلال حرام نیست؛ اما بیرون آوردن سر از محمل، مانع از صدق استظلال نمی شود و نبود سقف بر بالای سر در هر صورت لازم است؛ همان طور که استظلال تنها در طول روز یا در شب های بارانی و سرد صادق است و در شب های معمولی مانعی از استظلال نیست.
۳۹.

نقش ابن علاَّن مکی در تدوین تاریخ مکه و مدینه(مقاله ترویجی حوزه)

نویسنده:
منبع: میقات حج دوره ۲۸ پاییز ۱۳۹۸ شماره ۱ (پیاپی ۱۰۹) 139 - 158

کلیدواژه‌ها: ابن علاَّن مکی مکه مدینه مکان های مقدس بازسازی و نوسازی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۸۰ تعداد دانلود : ۲۴۰
ابن علاَّن مکی ( 1057 980ق.) از عالمان بزرگ شافعی و صوفی مکه، نگارنده بیش از 180 اثر در حوزه های مختلف اسلامی که بیش از 30 اثر آن، درباره مکه و مدینه است. بنابراین، او نقش مهمی در تدوین آثار تاریخی درباره این دو مکان مقدس داشته و در آثارش، به تفصیل درباره مکان ها و وقایع مهم مدینه و مکه، سخن رانده است. یکی از حوادثی که منجر به تخریب کعبه و مسجدالحرام شد، جاری شدن سیل در سال 1039ق. است که وی در چندین اثر، به جزییات بازسازی آن مکان مقدس اقدام کرده است. با توجه به حضور وی در مکه و مشاهده مستقیم بازسازی و شرح تمام وقایع آن، گزارش بسیار مهمی از آن رخ داده است.
۴۰.

معرفی، توصیف و بررسی کتاب [Records of the Hajj] (تاریخ مستند سفر حج)

نویسنده:
منبع: میقات حج دوره ۲۹ پاییز ۱۳۹۹ شماره ۱ (پیاپی ۱۱۳) 165 - 195

کلیدواژه‌ها: Records of the Hajj سجلات الحج حج مکه مدینه مکان های مقدس

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۹۴ تعداد دانلود : ۲۲۶
تاریخ حج، با توجه به برگزاری همه ساله آن توسط مسلمانان جهان، از اهمیت ویژه ای برخوردار و کانون توجه نویسندگان جهان بوده که مستشرقان نیز از این قاعده، مستثنی نیستند. جذابیت حج باعث شده که آنان نیز در این حوزه، قلم فرسایی کنند و درباره حج و تاریخ آن بنویسند و یا خود بدانجا سفر کنند و خاطرات خود از آن سرزمین را بنگارند. یکی از آثار جذاب و حجیم و قابل توجهی که در باره تاریخ حج نگاشته شده، کتاب Records of the Hajj با نام عربی سجلات الحج می باشد که در ده جلد به نگارش درآمده و در لندن به چاپ رسیده است. با توجه به اهمیت این نگاشته در موضوع حج و حرمین شریفین توسط مستشرقان، این مقاله بر آن است تا این کتاب مهم و حجیم را معرفی، توصیف و بررسی نماید.