واصل بن عطا

پس از رحلت پیامبر اکرم (ص) افتراق هایی در میان امت اسلامی روی داد که معلول اختلاف برداشت های متفاوت از کتاب، سنت و تحولات سیاسی و ارتباط فرهنگی دیگر ملل بود. در چنین زمانه ای بود که فرقه های گوناگون ظهور کردند. یکی از این فرقه ها خوارج بود که مرتکبین گناهان کبیره را کافر می دانستند و گروه دیگر مرجئه بودندکه مخالف این اندیشه خوارج بودند. همین اختلاف بین خوارج و مرجئه سبب پیدایش معتزله شد. معتزله یکی از فرقه های عقلی–استدلالی است که بنیان گذار آن واصل بن عطاست. این گروه در پایان دوره بنی امیه از خلاء قدرت استفاده کردند و به تبلیغ مسلک و مرام خود پرداختند. پژوهش حاضر به روش توصیفی و تحلیلی و با تکیه بر داده های منابع کتابخانه ای به رشته تحریر درآمده است. یافته های پژوهش حاکی از این است که در دوره اول بنی عباس به فعالیت فکری خود ادامه دادند و از نهضت ترجمه استفاده کرده و با افکار فلسفی آشنا شدند و خود را با عقل و فلسفه مجهز کردند. در عهد مأمون، معتصم و واثق به قدرت سیاسی نزدیک شدند و پیشرفت فراوان کردند. این فرقه در عهد متوکل با مشکلاتی مواجه شد و رو به ضعف نهاد. این اختلافات در بسیاری از منابع دوره اسلامی اشاره شده است. در سفرنامه ناصرخسرو نیز تا حدی به این شرایط مذهبی پرداخته شده است.. هدف از این پژوهش بررسی زمینه های پیدایش، رشد، گسترش و اضمحلال فرقه معتزله است. اهداف پژوهش:بررسی افتراق های پس از رحلت پیامبر اسلام در امت اسلامی.بررسی فرقه های گوناگون بوجود آمده پس از رحلت پیامبر و بازتاب آن در سفرنامه ناصر خسرو.سؤالات پژوهش:افتراق های پس از رحلت پیامبر اسلام در امت اسلامی معلول چه بود؟وضعیت فرق پس از رحلت پیامبر چگونه بود و در سفرنامه ناصر خسرو چگونه بازتاب یافته است؟

معتزله فرقه ای نام آشنا در دانش کلام است. این گروه در اوایل قرن دوم هجری ظهور کردند و رفته رفته به صورت فرقه اصلی اهل سنت درآمدند. معتزلیان در تقابل با منطق اکثریت اهل سنت که طریق نقل گرایی را پیشه کرده بودند، بر عقل گرایی تأکید میورزند. ملاک معتزلی بودن پذیرش اصول پنجگانه این گروه است. معتزله از قرن پنجم به بعد از رونق افتاد و به حاشیه رفت. منشأ و چرایی پیدایش این فرقه، اندیشمندان شاخص این مذهب و اندیشههای اصلی این گرایش از جمله سوالاتی است که نوشتار پیشرو با مراجعه به منابع کتابخانهای و روش توصیفی به دنبال یافتن پاسخی برای آن هاست. اصول پنج گانه معتزله، توحید، عدل، وعد و وعید، منزله بین المنزلتین، و امر به معروف و نهی از منکر، می باشد. شخصیت های اصلی و محوری این گرایش واصل بن عطاء، ابو الهذیل علاف، ابراهیم نظام، ابوعلی جبایی، ابوهاشم جبایی و قاضی عبدالجبار است که نقش کلیدی در شکوفایی معتزله ایفا کردند.