اَرسن شهری

اَرسن شهری، الگویی ایرانی_اسلامی است که در دوره های گذشته در مراکز محله و شهر شکل می گرفت. ترکیب کاربری های گوناگون در کنار یکدیگر مجموعهای متنوع از عملکردهای محلی یا شهری را پدید می آورد که نیازهای بسیاری از شهروندان را یک جا تامین می نمود. این عملکردها شامل بازار، بازارچه، مسجد، دارالشفاء، کتابخانه و مدرسه علمیه، نمونه هایی از این اجزاء اَرسن شهری هستند که اغلب پیرامون، فضایی مذهبی مانند مسجد یا امام زاده احداث می شده اند و بدین وسیله علاوه بر تامین نیازمندی های روزمره، بین زندگی مراجعین با فضایی معنوی و معنویت پیوند حاصل می شد. از این رو، مقاله حاضر با هدف تبیین جایگاه اَرسن شهری به عنوان الگویی در توسعه شهر ایرانی_اسلامی با تاکید بر مرکزیت فضاهای عبادی و مذهبی است که در بخش نظری با روش تحقیق توصیفی و تحلیل محتوای متون و استدلال منطقی و در بخش نمونه موردی با روش پیمایش میدانی انجام می شود. ارسن شهری الگویی کارآمد برای مرکز شهری ایرانی_اسلامی و قابل استفاده در برنامه ریزی و طراحی مجدد شهرهای ایرانی-اسلامی است. ارسن های شهری در سنت معماری و شهرسازی ایرانی_اسلامی دارای گونه ها و کارکردهای متنوعی است که عبارتند از: ارسن مذهبی، ارسن خدماتی، ارسن درمانی، ارسن ورزشی، ارسن تجاری، ارسن فرهنگی و آموزشی. ارسن شهری دارای ویژگی ها و معیارهای طراحی و برنامه ریزی شهری است که عبارتند از: برخورداری از معنا و هویت برگفته از کانون مذهبی و عبادی، تنوع و سازگاری کارکردی، پیاده مداری، تعادل توده و فضا با حیاط های مرکزی، خط آسمان متعادل و متنوع، سلسله مراتب فضایی و دسترسی.

ارسن زندیه شیراز به عنوان یکی از شاخص ترین مجموعه های تاریخی معماری و شهرسازی ایران به شمار می رود که در آن هنر و آرایه ی بناها به شکوفایی و اوج خود رسیده است. هدف پژوهش حاضر، بررسی آرایه ها، ساختار کالبدی و لایه بیرونی بناهای مجموعه زندیه شیراز و شناخت عوامل تاثیرگذار بر آن می باشد. روش تحقیق این نوشتار، توصیفی – تحلیلی است. برای تدوین چارچوب نظری پژوهش، از مطالعات کتابخانه ای و برای تحلیل آرایه های به کارفته در این مجموعه از برداشت-های میدانی استفاده شده است. نتایج حاصل از این تحقیق نشان می دهد که ابداعاتی در آرایه های این مجموعه به کار رفته است و شرایط سیاسی و اجتماعی باعث شده عواملی چون تاثیر پذیری از هنر اساطیری و باستانی، تزیینات جزیی از کالبد بودن و درونگرایی در ایجاد آرایه ها نقش داشته است و تزیینات به کار رفته در آن دارای الگوها، نشانه ها و نمادهایی است که باعث وحدت و معنابخشی آثار شده اند. این معماری همچنین از توجه به مقیاس ادراک پیاده غافل نبوده و به آرایه های گذرها و دید ناظر نیز توجه کرده است.