مناطق آزاد ایران

امروزه مناطق آزاد اقتصادی یکی از ابزارهای نظام نئولیبرالیسم برای تحقق راهبرد برون گرا در پارادایم جهانی شدن، بر بستر اقتصاد سیاسی فضا و از اصلی ترین کانون های تمرکز حضور سرمایه گذاران محسوب می شود. حضور سرمایه در این مناطق منجر به توسعه کالبدی سریع تر این مناطق و نواحی شهری آنها نسبت به دیگر حوزه ها گردیده است؛ که این امر ضرورت توجه به برنامه ریزی و مدیریت کاربری زمین در توسعه مناطق آزاد را افزایش داده است. بر این اساس هدف تحقیق حاضر، ارزیابی ساز و کارهای مدیریت زمین در مناطق آزاد با توجه به سه نمونه چین، امارات متحده عربی و ایران می باشد. روش تحقیق توصیفی– تحلیلی و مبتنی بر مطالعات اسنادی و همچنین پیمایش است. جهت تفسیر از تحلیل محتوا و تحلیل سلسله مراتبی (AHP)، استفاده شده است. نتایج تحلیل مقایسه ای در ایران و کشورهای امارات متحده عربی و چین نشان می دهد که اطمینان از کالبد زیستی، تحلیل تقاضای سرمایه گذاری و تأمین زیرساخت ها بر اساس طرح های بالادست از مهم ترین اصول مؤثر بر مدیریت کاربری زمین می باشد. ویژگی اصلی نظام مدیریت کاربری زمین در مناطق آزاد، مدیریت پایدار و یکپارچه منابع زمین است. در این راستا، ابعاد محیطی، اجتماعی و اقتصادی باید به دقت مورد ارزیابی قرار گیرد.

سرریزهای فناورانه، همواره به عنوان یکی از مهمترین آثار سرمایه گذاری مستقیم خارجی در سطح اقتصاد خرد مطرح بوده است. در پژوهش حاضر تلاش شده است تا موضوع ایجاد سرریزها و عوامل تعیین کننده آن ها در مناطق آزاد مورد مطالعه قرار بگیرد. با توجه به شرایط مناطق آزاد ایران، سرریز فناورانه در قالب پیوندهای عمودی به عنوان متغیر وابسته پژوهش و عوامل موثر بر سرریز فناورانه شامل انجام فعالیت های تحقیق وتوسعه، وجود نیروی انسانی متخصص و ماهر، دسترسی به فناوری اطلاعات و ارتباطات، و وجود مراکز ارائه خدمات علمی و فنی به عنوان متغیرهای مستقل انتخاب شدند. جامعه پژوهش را کارشناسان شاغل در شرکت های سرمایه گذار خارجی در مناطق آزاد ایران تشکیل دادند. ابزار جمع آوری داده ها، پرسش نامه بود و روش حداقل مجذورات جزیی برای آزمون فرضیه ها به کارگرفته شد. نتایج نشان دادند که تمامی عوامل یادشده بر ارتقاء پیوندهای عمودی در مناطق آزاد کشور تاثیر مثبت و معنا داری دارند.

همواره یک از مؤلفه های مورد توجه اقتصاددانان برای رشد اقتصادی کشور شناسایی ارتباط بین سرمایه گذاری خارجی و جذابیت بازار داخلی است. بر این اساس شناسایی عوامل مؤثر بر جذابیت سرمایه گذاری و جذابیت بازار این مناطق می تواند اثر مستقیمی بر میزان و حجم تبادلات تجاری کشور داشته باشد. این موضوع علت اصلی پرداختن به این پژوهش و تلاش برای شناخت و ارائه الگوی عوامل اثرگذار بر جذابیت در سرمایه گذاری بازار مناطق آزاد ایران شده است. در این مطالعه کاربردی، با رویکرد آمیخته ترتیبی سعی شده است تا با بررسی ادبیات موضوع مبتنی بر روش نظریه داده بنیاد عوامل جذابیت بازار مناطق آزاد در قالب الگوی اولیه تدوین شود. سپس با ارائه این چارچوب مفهومی به خبرگان و استفاده از مصاحبه های عمقی، نظرات تخصصی آنان در خصوص الگوی عوامل جذب سرمایه گذاری در بازار مناطق آزاد ایران استخراج گردید. در بخش کمی نیز نتایج این بخش به کمک نظرات تخصصی کارشناسان و صاحبان صنایع منطقه آزاد انزلی مورد ارزیابی قرار گرفت تا با تبیین روابط بین ابعاد، الگوی مورد نظر طراحی گردد. در نهایت نیز شاخص های تقاضا، رقابت پذیری، سهولت کسب و کار، جذابیت سرمایه گذاری و تجربه خرید به عنوان مهمترین عوامل موجود در جذابیت بازار مناطق آزاد ایران (منطقه انزلی) تعیین که به کمک آنها راهکارهای بهبود ارائه گردید.

گردشگری به عنوان صنعتی نوپا در سال های اخیر نه تنها تأثیرات زیادی بر وضعیت اقتصادی کشور داشته بلکه مزایای زیادی نظیر ایجاد اشتغال، ارزآوری، تعادل منطقه ای، جلوگیری از مهاجرت جمعیت و ... نیز داشته است. هدف از انجام تحقیق حاضر این است که مدل توسعه اقتصادی صنعت گردشگری مناطق آزاد ایران از دیدگاه ابعاد جغرافیایی تبیین شود. از طریق نمونه گیری هدفمند، اطلاعات مدیران سازمان منطقه آزاد تجاری- صنعتی چابهار، فعالان گردشگری، مسئولین مرتبط با گردشگری، جامعه محلی و گردشگران از طریق مصاحبه های نیمه ساختار یافته گردآوری و تجزیه و تحلیل شد و با استفاده از روش نظریه برخاسته از داده، ابعاد جغرافیایی توسعه اقتصادی صنعت گردشگری مناطق آزاد ایران در قالب یک مدل طراحی گردید. یافته های پژوهش انجام شده نشان داد که ابعاد جغرافیایی توسعه اقتصادی صنعت گردشگری مناطق آزاد ایران را می توان در شصت و نه مقوله اصلی فقدان بانک اطلاعات جامع در مورد ابنیه و نقاط گردشگری، نبود رسانه اجتماعی مرجع قوی (وبسایت، بلاگ، شبکه اجتماعی و ...) در حوزه گردشگری، نبود تولید محتوای قوی در حوزه گردشگری، وجود مشکلات هزینه ای، فرآیندی، و بین واحدی مرتبط با گردشگری، و ... طبقه بندی کرد. نتایج این تحقیق کیفی نشان می دهند که بکارگیری صحیح این مدل می تواند موجب ارتقاء جایگاه و اعتبار مؤسسه های گردشگری، افزایش تعاملات میان مؤسسه های گردشگری و گردشگران، ارتقاء رضایتمندی گردشگران و کادر گردشگری، ایجاد تمایز در کیفیت خدمات و نام آوری مؤسسه های گردشگری، و افزایش بهره وری مؤسسه های گردشگری شود.