معارف حکمی جامعه

عالمان دینی در طول تاریخ، در پاسخ گویی به شبهات با روش های مختلف کوشیده اند. آشنایی با روش های پاسخ گویی کمک می کند تا در مواجهه با انواع شبهات، از اصول و مبانی نظام مند بهره مند شویم. تفسیر مخزن العرفان اثر بانو نصرت امین، از نوادر دانشمندان زن مسلمان معاصر است. ایشان در این تفسیر که از تفاسیر جامع قرآن کریم به شمار می رود، با گرایش عرفانی و اخلاقی، به تفسیر آیات پرداخته اند. تفسیر مخزن العرفان ازجمله آثاری است که روش های مختلفی را در پاسخ گویی به شبهات به کار برده است. این روش ها مبتنی بر نظام و الگوی خاص بوده و قابل کشف و استخراج است. روش تحقیق در این نوشتار، کتابخانه ای و توصیفی- تحلیلی است. روش های پاسخ گویی به شبهات در تفسیر مخزن العرفان را می توان در روش های اقناع مخاطب، اهتمام به هدایت، استحکام و اتقان در عین ساده و روان بودن پاسخ ها، با محوریت دلیل و برهان، دسته بندی نمود.

طبیعت منظوم هیومی، تنها نشانه ای از شباهت احتمالی حکمتی لاهوتی با عقل آدمی است، اما بیش از این چیزی را ثابت نمی کند. ازنظر هیوم، تفسیر معقول نظم طبیعی نمی تواند مبنای استدلال بر اثبات وجود خدا و ناظم عالم باشد. نقادی مستدل او بر برهان نظم، ساده ترین و عمومی ترین راه اثبات خدا را با چالش جدی مواجه ساخت و به گمان خویش، خداطلبی استدلالی را به کلی از صحنه خارج ساخت. همین امر لزوم پاسخ گویی مناسب و درخور را به منظور جلوگیری استنکاف عامه مردم از خداگرایی و تمایل به مادی گرایی در پی داشت. به همین دلیل، بسیاری از اندیشمندان مسلمان و غیرمسلمان، به پاسخ اشکالات هیومی پرداختند. در این نوشتار، با روش تحلیلی- توصیفی به بررسی و پاسخ گویی پاره ای از این اشکالات پرداخته شده و معلوم گردیده است که با عدم التزام به مبانی هیومی، بسیاری از این شبهات، از اساس بی پایه و موهوم است و از طرف دیگر با جواز بهره مندی از روش استدلالی، پذیرش نظم به عنوان وجه شبه طرفین تمثیل، مفید فایده خواهد بود و به این ترتیب دسته دیگر شبهات نیز پاسخ داده می شود و رسالت برهان نظم نیز روشن خواهد شد.

افضل الدین مرقی کاشانی، فیلسوف و شاعر ایرانی قرن هفتم و هشتم هجری است، اما به جهت آنکه بیشتر به واسطه اشعارش شهرت یافته ، تفکر فلسفی اش مغفول مانده است. در زمانی که بر سر حقانیت یا عدم حقانیت فلسفه نزاع بود، وی بر آن بوده است که فلسفه را به حوزه اصلی آن، یعنی شناخت نفس برگرداند. افضل الدین ویژگی شاخص انسان را تفکر و تعقل می داند و یکی از راه های خود شناسی را اندیشه دانسته است. وی بر این قائل است که وقتی انسان به خود می اندیشد، می فهمد حقیقتش جسم نیست؛ بلکه چیز دیگری ست و این نفس است که فاعل و تدبیرکننده جسم است. افضل الدین، شناخت حقیقی را شهودی و درونی می داند. در این نوشتار، به امکان شناخت ازنظر افضل الدین و سپس مسائل مربوط به نفس و بدن، دلیل وجود نفس، ویژگی های نفس و درنهایت، بحث علم النفس و دیدگاه وی در این زمینه بیان می شود. در مقاله حاضر، از منابع کتابخانه ای موجود در این رابطه استفاده شده است.

نظریه ولایت فقیه، بعد از انقلاب اسلامی به رهبری امام خمینی(ره) و با همراهی مردم و اکثر علما عملی شد. علامه طباطبایی(ره) ازجمله متفکرانی است که نظریه شان در مورد ولایت فقیه بحث برانگیز بوده و دو نظر کاملاً متفاوت به ایشان نسبت داده شده است. در این مقاله سعی کردیم با بررسی آثار ایشان به روش توصیفی-تحلیلی، از حقیقت دیدگاه شان در این موضوع آگاه شویم. ایشان در مقاله «زعامت و ولایت» و نیز در تفسیر آیات مربوط به ولایت، ولایت فقیه را با تبیین عقلی، امری بدیهی و فطری می دانند. ایشان همچنین با طرح مباحثی درباره حکومت اسلامی و ویژگی های حاکم اسلامی، به جزئیات این مسئله می پردازند. بررسی و ردّ دیدگاهی که علامه طباطبایی را قائل به ولایت فقیه نمی داند، از دیگر دستاوردهای نوشتار حاضر است.

قرینه گرایی یکی از رویکردهای مطرح در بحث معقولیت باورهای دینی است که طبق آن وجود یا عدم قرینه، دلیل و برهان عقلی بر باورهای دینی و به ویژه اعتقاد به وجود خداوند مورد بررسی قرار می گیرد. این نظریه، در غرب دارای طرفداران و مخالفانی است. در این مقاله که با هدف بررسی دیدگاه قرآن درباره وجود قرینه یا دلیل عقلی بر وجود خداوند و به روش توصیفی- تحلیلی نگاشته شده، ابتدا تحت عنوان رویکردهای مطرح در اعتقاد به وجود خداوند، از قرینه گرایی و ضدّ قرینه گرایی و برخی متفکران این دو دیدگاه بحث شده است. در ادامه برای بررسی قرینه گرایی از دیدگاه قرآن، برخی آیات قرآن در دو گروه آیات دالّ بر وجود قرینه و دلیل بر اعتقاد به وجود خداوند و آیات دالّ بر فطری و بدیهی بودن وجود خداوند با مراجعه به تفاسیر، مورد بحث قرار گرفته و درنهایت، قرینه گرایی به عنوان یکی از راه های شناخت خداوند و نه تنها راه شناخت، نتیجه گیری شده است.

مسئله بزرگداشت میلاد رسول اکرم(ص) در میان مسلمانان، در شمار اعمال پسندیده قرار دارد و هر ساله ایام دوازدهم تا هفدهم ماه ربیع الاول را به یمن ولادت آن حضرت به جشن و سرور می پردازند. سلفیان به عنوان یکی از گروه های نوظهور در میان مسلمانان، مراسم احتفال را بدعتی شرعی برمی شمارند. آنها معتقدند هر فعل محدثی که آیه ای از قرآن کریم صراحتاً بر جواز آن دلالت کند یا در زمان نبی مکرم اسلام(ص) انجام شده باشد، انجام آن برای مسمانان جایز است وگرنه آن عمل، بدعت شرعی و حرام است. سردمداران این تفکر، برگزارکنندگان احتفال را مشرک می دانند و از راه زبان و عمل، مسلمانان را مورد طعن خود قرار می دهند و حتی اقدام به کشتن آنها می کنند. این نوشتار با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی، ابتدا به بیان ادله سلفیان بر بدعت بودن عمل احتفال پرداخته و سپس با استفاده از دیدگاه های برخی علمای اهل تسنن، آنها را نقد نموده است. حاصل تحقیق آن شد که هیچ کدام از ادله آنها پشتوانه عقلی و نقلی ندارد و فاقد اعتبار لازم است.