اثر

کاوش محوطه چم روته (میرزاجان) در فاز سوم کاوش های نجات بخشی سد سیمره انجام یافت. رودخانه سیمره شرایط بسیار مناسبی را در دره ها و دشت های میان کوهی بخشی از زاگرس مرکزی ایجاد نموده و باعث شده بسیاری از زیستگاه ها و استقرارها در حاشیه آن شکل بگیرند، هرچند که مسیرهای صعب العبور و ارتفاعات از میزان ارتباطات آن کاسته و موجب شکل گیری فرهنگ های بومی-محلی در منطقه شده است. نتایج کاوش های باستان شناسی در محوطه چم روته منجر به شناسایی فضاهای معماری مسکونی و مواد فرهنگی اواخر دوران ساسانی و اوایل اسلامی در کرانه رودخانه سیمره گردید. درکاوش های باستان شناسی سد سیمره محوطه های ساسانی قابل توجهی شناسایی شد. وجود شهرها، کاخ ها، بناهای اشرافی و اعیانی محوطه های کوچک از دوره ساسانی در دره سیمره و در خط شهر باستانی دره شهر، وجود یک مجموعه مواصلاتی از شهرها و دژها و محوطه های اقماری را در این محدوده تأیید می نماید. این نوشتار تلاش می نماید به این پرسش پاسخ دهد که، ماهیت بنا از منظرکاربری معماری در ارتباط با محوطه های هم افق در دره سیمره چگونه است؟ نتایج کاوش چم روته سبک معماری مسکونی بومی را نشان داد. این سبک معماری که متعلق به طبقات معمولی جامعه است، کمتر شناخته شده است. پژوهش حاضر برمبنای کاوش های باستان شناسی طی سال های اخیر صورت گرفته و با رویکرد توصیفی-تحلیلی، سعی در تبیین بقایای معماری دارد.

یکی از نخستین و مهم ترین اسناد در دسترس از سازه های مبتنی بر فناوری باد توسط شمس الدین دمشقی، جغرافیدان و مورخ قرون هفتم و هشتم هجری قمری در کتاب نخبه الدهر فی عجائب البر و البحر از یک آسباد در سرزمین سیستان ترسیم و توصیف شده است. تا به امروز شواهد یا بقایایی فیزیکی از سازه مورد بحث یافت نشده، اما سند برجای مانده از دمشقی که شامل تصویر و توصیف مختصری از آسباد موردبررسی است، مبدأ مناسبی برای رویدادنگاری این دسته از آسبادهاست که فراتر از روایت ها، خاطرات و افسانه ها، فرصت مناسبی برای پرکردن شکاف های تاریخ نگاری فراهم می آورد. در این راستا، پژوهش حاضر به بررسی و تحلیل معماری آسباد دمشقی و شناخت فناوری خاص آن پرداخته و تلاش دارد تا با استناد بر تنها تصویر و توصیف تاریخی در دسترس، که در منابع بسیاری نیز تکرار شده، به ارائه تصویری واضح از این سازه و نحوه عملکرد آن بپردازد. روش تحقیق این پژوهش از نوع تفسیری/کیفی و مبتنی بر روش استدلال منطقی است، که با هدف ارتقای دانش موجود درباره پیشینه آسبادها انجام گرفته است. اگرچه مطابق با یافته های پژوهش حاضر این آسباد از جهت شیوه معماری و چگونگی به کاربستن نیروی باد با دیگر آسبادهای شناخته شده در ایران تفاوت اساسی دارد، اما این تحقیق می تواند گامی نخستین در شناخت و معرفی اولین نمونه های آسباد در ایران و به ویژه منبعی قابل اتکا برای پژوهش های بعدی جهت شناخت بهتر پیشینه فناوری های مبتنی بر انرژی باد در کشورمان باشد.

یکی از عناصر شاخص تاریخی شهر یزد را می توان دستگاه زمان سنجی مدرسه رکنیه یزد یا همان رصد وقت و ساعت دانست. عملکردهای پیچیده، کاربردی و شگفت انگیز این دستگاه، آن را به موضوعی جذاب در مطالعات تاریخی یزد، به ویژه در حوزه تاریخ علم تبدیل کرده است. این امر موجب شده تا تعداد قابل توجهی از پژوهشگران به توصیف این مجموعه و رصد آن بپردازند و مبتنی بر منابع تاریخی قرن نهم هجری قمری یعنی دو کتاب تاریخ یزد و تاریخ جدید یزد شرحی از آن ارائه دهند. با این وجود تاکنون در کمتر پژوهشی از متن وقف نامه جامع الخیرات برای بازخوانی این ساعت بهره برده شده است. در این نوشتار با تکیه بر متن کتاب جامع الخیرات و بازخوانی متن این کتاب در انطباق با سایر منابع و داده ها، اطلاعات جدیدی از این دستگاه قرائت شده است. مطالعه بر پایه روش تحلیل محتوا و تفسیر متن است. در تفسیر متن کتاب جامع الخیرات علاوه بر رجوع به دو منبع تاریخی مهم یعنی کتاب تاریخ یزد و تاریخ جدید یزد، از شواهد میدانی تازه به دست آمده در محدوده مجموعه رکنیه بهره برده شده است. نتایج پژوهش اطلاعات مهمی از دستگاه را در اختیار قرار می دهد که شامل ماهیت منبع تأمین نیروی محرکه دستگاه است که وابسته به قنات زارچ بوده است، به نحوی که این دستگاه را می توان یک سازه آبی وابسته به قنات زارچ دانست. ازطرفی بررسی های این مقاله نشان می دهد که موقعیت نهر قدیم واقع در انتهای پایاب قنات زارچ که به تازگی در مجموعه رکنیه آشکارسازی شده است، منطبق با موقعیت استقرار این رصد در قرن هشت هجری قمری است. هم چنین پژوهش در ارتباط با هزینه های نگه داشت این دستگاه در قرن هشت هجری قمری مطالبی را ارائه می کند که منجر به افزایش شناخت ما از سازوکار راه اندازی و نگه داری این دستگاه می شود.

رویکرد منظر شهری تاریخی به عنوان یک روش معاصر در حفاظت شهری با هدف ایجاد تعادل بین حفظ و توسعه و در عین حال ارتقای کیفیت فضاهای شهری مطرح شده است. رویکردی که با تصدیق «ماهیت پویا و  درحال تغییر شهرها» و تأکید بر لزوم «مدیریت تغییر»، دریچه ای نو در مواجهه با چالش ها و پیچیدگی های مدیریت و حفاظت از شهرهای تاریخی گشوده است. این پژوهش با رویکرد «توسعه ای-کاربردی» به دنبال شناسایی مؤلفه های منظر شهری تاریخی از طریق بررسی سیستماتیک ساختار فضایی و عملکردی شهر در چارچوب یک الگوی حفاظتی و توسعه متوازن برای مرکز تاریخی مشهد است. برای این منظور، کنوانسیون ها، بیانیه ها و نظریه های کارشناسان بین المللی موردبررسی و تحلیل قرار گرفته و با استفاده از روش تحقیق کیفی با استدلال منطقی، تحلیل محتوا، هرمنوتیک، مشاهده و مطالعه موردی، مفاهیم بنیادی رویکرد مذکور شامل ارزش های ملموس و ناملموس و توجه به مؤلفه های اثرگذار اصالت و یکپارچگی، موردبررسی قرار گرفته است. این پژوهش با بررسی لایه های تبیین کننده اهمیت منظر شهری تاریخی به «بازخوانی» منظر شهری تاریخی مشهد می پردازد. این پژوهش، تلاش دارد تا با تحلیل دیدگاه های ذینفعان دست اندرکار مدیریت شهری «چارچوبی برای سازماندهی و مدیریت منظر شهری تاریخی در مرکز تاریخی مشهد» تدوین نماید.

نگاه به بافت ه ای تاریخی در عصر حاضر به طور عمده متوجه ابعاد فرهنگی - اجتماعی در مقابل ابعاد صرف کالبدی است. این تغییر رویکرد از خلال منشورهای جهانی، کاملاً مشهود است. هر دو رویکرد وجه مشترکی دارند که در مقوله حفاظت و احیای بافت های تاریخی قابل مشاهده است. این وجه، متضمن پارادایم های متنوعی است؛ از این رو نگرش ها با ساختارهای کالبدی صلب و غیرقابل انعطاف آغاز می شود و به تدریج به سوی ساختارهای منعطف تر و غیرکالبدی پیش می رود. انگاره ساختارهای منعطف فرهنگی - اجتماعی، حاکی از معرفت انسان به ضرورت توجه بیشتر به این ساختارها و توانمندسازی آن ها در فراسوی دنیای مدرن می باشد. از آنجا که بافت تاریخی، نظامی همگن و متشکل از ساختارهای کالبدی و غیرکالبدی است، بررسی نقش و ویژگی های هر یک و تعامل آن ها با یک دیگر مدنظر است. راهبردهای ساکن یا کم تحرک حفاظت از ساختار کالبدی که گاه در شهرهای کوچک نتایج مطلوب داشته، نمی تواند عیناً در شهرهای بزرگ اثرات موردنظر را دربر داشته باشد. یاری جستن از ساختار فرهنگی اجتماعی، در بافت تاریخی می تواند در توانمندسازی کالبدی و عملکردی بافت موردنظر تأثیر اساسی داشته باشد. این نوشتار با استفاده از روشی استدلالی و استنادی بر آن است تا رابطه بین فضای کالبدی بافت تاریخی با پدیده های فرهنگی اجتماعی را تبیین کند. با توجه به این که یکی از مؤلفه های اصلی عملکرد اجتماعی بافت تاریخی، سکونت است، شکل و گونه خانه، و ریخت بافت نتیجه رویکردی اجتماعی - فرهنگی است.

براساس گزارش هایی که از ارگان های مسئول در زمینه میراث فرهنگی در افغانستان، ازجمله وزارت اطلاعات و فرهنگ افغانستان، مؤسسه باستان شناسی افغانستان، مؤسسه فرهنگی آقاخان، سازمان یونسکو و... ارائه کرده اند در طول این سال ها با به تاراج رفتن و غارت شدن موزه های این کشور، هزاران قطعه از آثار باستانی آن به سرقت رفته و در بازارهای مختلف جهان به فروش رسیده اند. پس از سقوط رژِیم طالبان در دهه 70 م. حضور نیروهای خارجی در دهه 80م. و هجوم سیل آسای ارزش های غربی در قالب دموکراسی با سلاح رسانه، بخش دیگری از میراث فرهنگی این کشور (میراث فرهنگی ناملموس) را هدف قرار داده است. این همه درحالی صورت گرفته است که اسناد بین المللی متعدد در رابطه با میراث فرهنگی به تصویب رسیده و درحال اجرا می باشند. پرسش پژوهش حاضر این است که چگونه بحران های متعدد، میراث فرهنگی افغانستان را تحت تأثیر قرار داده اند و چگونه می توان به مدیریت بهینه این میراث برای حفظ هویت ملی و توسعه پایدار دست یافت؟ هدف پژوهش حاضر تحلیلی بر بحران های میراث فرهنگی افغانستان می باشد. این پژوهش در طبقه بندی تحقیقات برمبنای هدف، از نوع پژوهش کاربردی و از لحاظ روش پژوهش، به صورت توصیفی-پیمایشی انجام شد. یافته های پژوهش نشان دادند؛ مدیریت میراث فرهنگی در افغانستان یک فرصت برای تقویت هویت ملی و توسعه پایدار است. با توجه به چالش های موجود، این پژوهش نشان می دهد که مدیریت ضعیف، کمبود آگاهی عمومی و تخصصی، و قبیله گرایی از عوامل اصلی تهدید میراث فرهنگی افغانستان هستند. برای حفاظت مؤثر از این میراث، نیاز به تقویت جامعه مدنی و ملی گرا، به دور از قبیله گرایی و با تمرکز بر آموزش و آگاهی بخشی وجود دارد. این امر نه تنها برای حفظ هویت فرهنگی کشور، بلکه برای ترویج صلح و ثبات نیز حیاتی است. لازم است دولت افغانستان به همراه جامعه جهانی و سازمان های بین المللی، در راستای حفاظت و مدیریت این میراث، گام های مؤثری بردارند.