درخت حوزه‌های تخصصی

در طول قرون متمادی بسیاری از فرهیختگان، ادیبان و دانشمندان در رأس امور مملکت قرار داشتند و آثاری در قالب پند و اندرز به صورت بیان داستانها، حکایات، نقل گفتار بزرگان، ضرب المثلها و... به وجود آوردند. این پژوهش، متن پژوهی از نوع تحلیل محتواست که در آن متن اصلی، کتاب سیاستنامه خواجه نظام الملک طوسی است. برای تحلیل محتوا پژوهشگران ابتدا مطالب کتاب را بدقت مطالعه، و هر موضوع جدید را با یک کد علامت گذاری کردند. در مرحله بعد کدگذاری تقلیلی صورت گرفت. برای بررسی روایی و اعتبار، این مراحل توسط یک پژوهشگر دیگر نیز انجام شد و نتیجه نهایی از ترکیب هر دو نظر به دست آمد. در این مقاله سعی شده است بر اساس نظریات خواجه نظام الملک طوسی، که مدت سی سال در مقام وزارت عهده دار امور کشور بوده است به گوشه ای از سخنان بزرگان در زمینه شیوه های مدیریتی با تأکید بر انصاف و داد و تکریم ارباب رجوع اشاره شود.

بررسی نحو? تعامل دو خرده سیستم سیاسی و اداری در نمونة أعلی حکومت داری در طول تاریخ بشر، به طراحی و مدل سازی نمونه های برتر حکومت داری و اداره کمک میکند. مشخصات چنین الگویی را میتوان به خوبی از سنت و کلام امام علی (ع) بازیابی نمود. سؤال اصلی تحقیق، بر نحو? تعامل دو خرده سیستم سیاسی و اداری در حکومت حق مدار علوی ناظر بوده، پژوهشگران برشناسایی ابعاد اثرگذار بر این تعامل تأکید داشته اند. این پژوهش در دو مرحله ابتدا با روش تحلیل محتوای کیفی نهج البلاغه و سپس طراحی مدل منطقی معرف مختصات خرده سیستم های سیاسی و اداری منطبق، بر اساس روش تحلیل منطقی انجام گرفته است. حاصل کار تدوین گزاره های بیست و نه گانه ای است که در پنج بخش طراحی شده اند. این گزاره ها بر اساس اصل مبنایی توحید و اصول موضوعه برابری مبتنی بر یکسانی در خلقت، آزادی و اختیار ناشی از همانندی در خلقت و قضایای مبنایی تناسب حق و تکلیف و تسهیل سیر کمال گرایی انسان بنیان نهاده شدند. سپس در جریان نظرسنجی از خبرگان حوزه های نظری گوناگون، دیدگاه های آنان نیز مورد بررسی قرار گرفت و در نهایت، تأیید شد. با استناد به نهج البلاغه دو خرده سیستم سیاسی و اداری به گونه ای با یکدیگر تلفیق می گردند که هولوگرامی هماهنگ در جهت اهداف اصلی حکومت

در این پژوهش، تحلیل تعامل علم و عمل در مدیریت اسلامی براساس عرضه سؤال بر قرآن مجید و احادیث شریف معصومان (علیهم السّلام) و استنطاق از قرآن برای یافتن پاسخ مناسب با استفاده از منابع تفسیری بویژه تفاسیری که به روش قرآن به قرآن تألیف شده و هم چنین با بهره گیری از منابع روایی معتبر صورت گرفته و ضرورت همراه بودن علم و عمل در مدیریت اسلامی تبیین شده و برای نمونه نیاز دو مقوله مهم «هدایت» و «نظارت» به علم و عمل در مدیریت اسلامی تا حدودی نمایانده شده است.

اداره کردن دیگران با رویکردی ارزشمدارانه چه در سطح سازمان و چه در جامعه برای نظامی که هویت و مشروعیت خود را از ایدئولوژی خویش می گیرد و نام جمهوری خود را با پسوند "اسلامی" مزین می کند،امری حیاتی و مهم به شمار می رود. از آنجا که در طوی تاریخ 1400 سال گذشته برای اولین بار و به طور گسترده حکومتی این چنین پا به عرصه زمامداری گذاشته است لذا ضعف ها و کاستی های جدی در راستای تئوریزه کردن چنین امری به چشم می خورد. دشواری کار از آنجاست که دیگر این فقط حوزویان و علمای دین نیستند که به تنهایی بتوانند بار این کار دشوار را بر دوش بگیرند، چنانکه این امر ماهیتی میان رشته ای داشته و در نهایت به مقوله بسیار مهم و پیچیده"رابطه علم و دین" باز می گردد. مباحثی که تاکنون در این زمینه مطرح گردیده اند غالباً غیر شفاف، سطحی و فاقد جامعیت بوده اند. لذا ما در این مقاله به "شیوه های سقراطی" با مساله برخورد کرده و با طرح سؤالات پی در پی در قبال مباحث مطروحه در این زمینه، سعی در تعمیق بیشتر مساله و دست یابی به "چالش اصلی" و تحریر محل نزاع می ناییم. به نظر می رسد ابتدایی ترین سؤال (و شاید هم اصلی ترین آن) میباید پیرامون چیستی مدیریت اسلامی باشد. مقاله حاضر با طرح سؤالاتی پی در پی نسبت به تعاریف مختلفی که تاکنون از مدیریت اسلامی ارائه گردیده است سعی در شفاف سازی،تعمیق و جامع نگری پیرامون آن کرده و در نهایت خود به ارائه تعریفی در این زمینه می پردازد.

این پژوهش با هدف بررسی رابطه اخلاق کار اسلامی با عملکرد شغلی، خشنودی شغلی، و قصد ترک شغل صورت گرفت. شرکت کنندگان در طرح، 310 نفر از کارکنان شرکت ملّی مناطق نفت خیز جنوب منطقه اهواز بودند که با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای انتخاب شدند. پژوهش از نوع همبستگی است و برای جمع آوری داده ها از پرسشنامه های استاندارد استفاده شد. تحلیل داده ها با استفاده از روش همبستگی و تجزیه و تحلیل رگرسیون انجام گرفت. یافته ها نشان داد که اخلاق کار اسلامی با عملکرد شغلی و خشنودی شغلی رابطه مثبت و با قصد ترک شغل رابطه منفی معنی داری دارد. این یافته ها بیان می کند که سطوح بالای اخلاق کار اسلامی به وقوع پیامدهای مثبتی برای سازمانها منجر می شود.

از مهم ترین مباحث جامعه اسلامی امروز، موضوع تعارض است. تعارض پدیده ای است که کم و بیش در اغلب جوامع وجود دارد. صرف نظر از عوامل تعارض، آنچه اهمیت دارد دیدگاه انسان ها نسبت به این موضوع است که آیا تعارض امری مطلوب است یا نامطلوب؟ اگر نامطلوب است چاره ای جز رفع و دفع آن نیست و اگر مطلوب است، چه مقدار از آن مطلوبیت دارد که ایجاد، یا تقویت گردد که این خود نیاز به مدیریت تعارض را آشکار می کند. مقاله، به بررسی عوامل زمینه ساز و سبک مدیریت تعارض در سیره عملی حضرت علی (ع)، در رویارویی با فتنه ها و کارشکنی ها، یا به طور کلی تعارض های اجتماعی منفی پرداخته است. تعارض های اجتماعی منفی که ماهیتی مخرب و فرساینده دارند معمولاً در قالب مسائلی بروز می کنند که نظم و وحدت جامعه را به خطر می اندازند. روش تحقیق حاضر توصیفی تحلیلی است. از دیدگاه نهج البلاغه، عوامل مختلفی زمینه ساز بروز این گونه تعارض های هستند که می توانند ناشی از عوامل فردی، میان گروهی، اجتماعی، مدیریتی، یا تلفیقی از آنها باشند. سبک مدیریت تعارض حضرت علی(ع) در مقابله با تعارض های اجتماعی دارای سه شیوه کلی است که شامل مدیریت ذهنی تعارض، مدیریت نرم تعارض و مدیریت سخت تعارض است. هر کدام از این سه تعارض در جایگاه خود و در مقابله با تعارض های یادشده دارای نقشی بسیار مؤثر، قابل اهمیت و ارزشمند هستند.

این پژوهش، که به لحاظ روش کتابخانه ای، به لحاظ مخاطب شناختی کاربردی و به لحاظ هدف اکتشافی است در پی این است که با بررسی آرا و تفاسیر اندیشمندان و متکلمان مسلمان و بویژه آرا و تفاسیر علامه جوادی آملی درباره موضوع خلافت الهی در قرآن کریم با استراتژی کیفی و به روش تحلیل محتوا به تبیین الگویی برای جانشین پروری (خلیفه پروری) الهی در زمین بپردازد. نتایج این پژوهش نشان داد از دیدگاه متون تفسیری شایسته شناسی، تعریف شایستگی ها، شایسته پروری، آماده سازی فردی و اجتماعی و ارزیابی مبتنی بر اهداف و کارکردها، مهمترین ابعاد و عناصر شاکله فرایند جانشین پروری الهی است که با بهره گیری از روشها و عوامل مؤثر در هریک از این مراحل می توان الگوی جانشین پروری مدیران را غنی سازی و تقویت کرد.

عدالت به عنوان یکی از مقاصد و آرمان های اصلی انقلاب اسلامی و رهبران آن بوده و هست. این مهم باعث شده است که این عنصر نقش و جایگاهی مهم در اندیشه و عمل آنان داشته باشد. از سوی دیگر شناخت و دستیابی به عدالت نیز در سیر تطوری خویش باعث شکل گیری مجموعه وسیعی از ادبیات دانشی در این حوزه گشته است که ضمن در اختیار قرار دادن گنجینه عظیم معرفتی، جامعه علمی و مجریان را با سردرگمی و ابهام بیشتر نیز روبه رو نموده است. مجموعه خط مشی های علمی کلان عرصه عدالت پژوهی مبتنی بر بیانات رهبری که در پنج شاخه نظریه عدالت اسلامی، ظرفیت های دینی و انسانی، نسبت عدالت با سایر مفاهیم و ارزش های دینی، شاخص های عدالت و استلزامات اقامه علمی عدالت ارائه شده اند، خواهد توانست ضمن جهت دهی به عرصه مدیریت علمی و اجرایی عدالت پژوهی در کشور، زمینه آزمون و خطا و کندی حرکت جامعه در این عرصه را نیز حذف نماید. این تحقیق با بهره گیری از روش تحلیل مضمون به عنوان یکی از روش های تحلیل کیفی متون، تلاش نموده است گامی آغازین در تبیین اندیشه رهبری در عرصه علمی عدالت پژوهی بردارد.

بررسی چالش ها ی پیش روی بانکداری بدون ربا، یکی از مهم ترین مسائلی است که محققان و متفکران به آن می پردازند. به عقیده بسیاری از صاحب نظران، یکی از چالش ها ی اصلی که نظام بانکداری کشور با آن مواجه است، عدم تطبیق نحوه اجرای عقود مشارکتی در بانک ها با شکل فقهی عقود مشارکتی است. بدین معنا که در مقام اجرا، آنچه در بانک ها به اسم عقود مشارکتی در حال اجراست، بسیار متفاوت است از آنچه که شارع به نام مشارکت معرفی می کند. مقاله حاضر پس از عنوان کردن قابلیت های ساختاری و کارکردی بانک ها و تطابق آن با الزامات شرعی، قانونی و اجرایی عقود مشارکتی این فرضیه را بررسی می نماید که ریشه اصلی این چالش در این است که بانک به عنوان یک ظرف توان گنجایش عقود مشارکتی به عنوان مظروف را ندارد. بانک در بعد خرد و کلان اقتصادی دارای وظایف و ویژگی ها یی است که اجرای عقود مشارکتی با آن ها سازگاری ندارد و الزام به این امر هم بانک ها را در اجرای وظایف ذاتی خود با مشکل مواجه می سازد و هم موجبات اجرای ناقص این عقود را فراهم می کند.

توسعه و پیشرفت یکی از مهم ترین خواسته های جوامع مدرن است که صور مختلف از اوضاع اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و انسانی را ترسیم می کند. هدف اصلی مطالعة حاضر، شناسایی و تبیین نقشة راه برای تدوین و طراحی الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت با استفاده از فن(تکنیک) آینده پژوهشی است. روش تحقیق مطالعة حاضر، از نظر هدف، توسعه ای و از نظر روش، توصیفی با استفاده از دلفی است. جامعة آماری آن را مدیران و کارکنان بخشهای فرهنگی، اعضای هیئت علمی دانشگاهها و اعضای جامعة روحانیت تشکیل می دهند که به روش نمونه گیری هدفمند انتخاب و تحلیل شده اند. همچنین ابزار گردآوری داده های این مطالعه، پرسشنامه است که در سه مرحله برای شناسایی و تبیین مؤلّفه ها و شاخصهای الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت تدوین شد. یافته های پژوهش نشان می دهد که الگوی نهایی با توجه به روش آینده پژوهی دارای شش بُعد (بهداشت جسمی و روانی، ثروت، دین، نسل، جامعه و عقل)، شش مؤلّفه و 96 شاخص است. همچنین بیانگر آن است که یک انسان با توجه به الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت، از جنبه های مختلف دارای چه ویژگی ها و توانمندی هایی است.

اصول اسلامی مفاهیم پیشنهادی متنوعی را در ارتباط با حسابداری بیان نموده است. در این مطالعه بازتاب اصول حسابداری در ارتباط با محیط زیست نشان داده می شود. قوانین اسلامی به صورت استادانه ای مسیر و راه مطلوب را نشان می دهد. اسلام نشان دهنده طریقتی برای زندگی است که دیدگاه جامعی نسبت به هستی ، حیات انسان و روابط بین آنها دارد. با افزایش رشد اقتصادی، محیط زیست متحمل فشارهای مضاعفی شده است. سیستم حسابداری سنتی به دلیل تکیه بر دیدگاه های مالی قادر به ارائه اطلاعات زیست محیطی ناشی از فعالیت بنگاه های تجاری نمی باشد. حسابداری زیست محیطی بر مبنای مفاهیم اقتصادی و زیست محیطی بنا نهاده شده است. در اسلام به اهمیت محیط زیست توجه زیادی شده است، بدین معنا که حفاظت از محیط زیست عمل عبادی محسوب می شود. مقاله حاضر به بررسی دیدگاه های اسلام در ارتباط با اهمیت حسابداری محیط زیست می پردازد؛ به طوریکه مفاهیم اسلامی از قبیل امانت داری، توحید و پاسخگویی محوریت بحث را تشکیل می دهد.

بررسی و الگوگیری از نحوه شکل گیری رفتار های اقوام گذشته و همچنین تعامل این اقوام با رهبرانشان می تواند گامی اساسی در بازگشتِ حرکت های علمی و اقدامات عملی مسلمانان به اسلام و معارف و آموزه های ناب مکتب اسلام باشد. اساس و محور این بازگشت، تحقیق در آیات قرآن و روایات اسلامی و بازیابی مفاهیم و معارف از منابع اصیل اسلامی است.در قرآن کریم نمونه های فراوانی از رفتارها و ویژگی های رهبران بزرگ الهی ذکر شده و سیره و سلوک این بزرگواران به عنوان الگو به بشر عرضه شده است. در این میان، حضرت موسی، نقش ویژه ای دارد؛ چراکه در حدود یک پنجم از آیات قرآن کریم به ویژگی های قوم بنی اسرائیل و نحوه رهبری ایشان اختصاص دارد. این پژوهش در صدد است تا با بهره گیری از روش «تفسیر موضوعی قرآن کریم» به بررسی رفتارها و ویژگی های قوم بنی اسرائیل و متقابلاً نحوه رهبری و شیوه های تعامل حضرت موسی (ع) در مواجهه با این قوم بپردازد. پژوهشگر با بررسی 1130 آیه از قرآن کریم، علاوه بر شناخت رفتارها و ویژگی های این قوم، الگوی رهبری حضرت موسیدر مواجهه با این قوم را که در بیان مبین قرآن آمده، تبیین نموده است. در نهایت، محقق، الگوی رهبری حضرت موسی (ع) را بر مبنای چهار اصل «تعامل مستقیم با قوم»، «تذکر مستمر»، «دعوت به وحدت کلمه» و «صبر» شناخته و عرضه کرده است.

رهبری تبادلی مبتنی بر عمل متقابل است، ایده برنز (1978) این بود که روابط رهبر و پیروان از سوی تبادل برخی پاداش ها مانند نرخ عملکرد، پرداخت، شناسایی افراد و تشویق ها بهبود می یابد. در رهبری تبادلی رهبر اهداف را مشخص می کند و با افراد برای اطمینان از دستیابی به اهداف سازمانی وسیع تر همکاری می کند. این نوع رهبری به سلسله مراتب و توانایی کار در این نوع تبادل بستگی دارد. رهبری تبادلی به مهارت هایی مانند: توانایی کسب نتایج، کنترل از راه ساختارها و فرایندها، حل مسائل، برنامه ریزی و سازماندهی و کار در بین محدوده های سازمانی نیاز دارد. نقدهای فراوانی از سوی صاحب نظران مدیریت به نظریه رهبری تبادلی وارد شده است. مسئله این است که آیا تکیه صرف بر مبادله پاداش و مدیریت بر مبنای استثنا در هدایت رهبری کارکنان و به ویژه افرادی که در مراتب بالای نیازهای انسانی قرار دارند در سازمان های امروزین پاسخگو هست یا خیر؟ از سوی دیگر مکتب الهی اسلام نظریات بسیار دقیق و ظریفی را بیان می دارد که حاکی از نوع نگاه خاص به انسان و رشد و تعالی اوست که در مکاتب رایج به آن توجه نشده است. هدف این تحقیق نقد نظریه رهبری تبادلی و بیان نظریات بدیع و جامع در قرآن کریم است. روش مورد استفاده در تحقیق نقد درون ساختاری و برون ساختاری است. در نقد درون ساختاری، هدف سنجش انسجام داخلی اجزای نظریه و هماهنگی بین مفاد نظریه با مبانی و اصول نظریه می باشد. در نقد برون ساختاری نظریه به لحاظ انطباق مفاد نظریه با دیگر نظریات و انطباق مفاد نظریه با مفروضات دینی (اسلام) بررسی می شود. در نقد برون ساختاری این نظریه دارای نقاط قابل تقویتی است که منجر به ارائه نظریه رهبری تحولی شده است. و با تدبّر در آیات قرآن کریم درمی یابیم که افزون بر نقدهای وارده بر نظریه رهبری تبادلی در رویکرد قرآنی مفاهیم ارائه شده در این نظریه با وسعت و غنای بالاتری ارائه شده است. در بخش تدبر قرآنی در ابتدا مفاهیم مرتبط با مقوله های نظریه سبک رهبری تبادلی استخراج و مقوله بندی شده است. سپس نگاه جامع قرآن کریم به نوع نگرش به انسان، نظارت و کنترل، تشویق و تنبیه، بیان شده است.