محمدعلی زکریایی

این مقاله به معرفی روش های برآورد تعداد مصرف کنندگان مواد مخدر می پردازد. مصرف کنندگان مواد مخدر را می توان به عنوان یک جمعیت پنهان در نظر گرفت، زیرا شناسایی و دسترسی به آنها دشوار است. بنابراین، مطالعه ی ویژگی های مصرف کنندگان و تعداد آنها مستلزم به کار گرفتن روش های خاصی است. استفاده از پیمایش عمومی برای برآورد جمعیت هدف مصرف کنندگان مواد مخدر با مشکلات تورش مشاهده و انتخاب است. متخصصان روش های غیرمستقیمی را برای برآورد حجم جمعیت های پنهان ابداع کرده اند. روش ضریبی و روش صید- صید مجدد (نمونه- نمونه مجدد) دو روش عمده از روش های غیر مستقیم هستند که در برآورد تعداد مصرف کنندگان مواد مخدر هم کاربرد دارند. این روش ها غیرمستقیم هستند زیرا به جای مراجعه ی مستقیم به اعضای جمعیت مورد بررسی، بر فهرست های متشکل از نام های ثبت شده ی اعضای جمعیت پنهان مبتنی هستند. مقاله ی حاضر به معرفی این دو روش می پردازد.

موضوع مواد مخدر، یکی از معضلات جامعه بشری به شمار می رود که همه جوامع را به خود مشغول کرده است. رشته های مختلف عملی هر کدام با توجه به حدود علمی خود به این موضوع پرداخته اند. در این مقاله، ضمن بررسی مجموعه پژوهش ها، پایان نامه ها، گزارش های کاربردی، مقالات و طرح های ملی انجام شده به این سوال توجه شده است که اولا کدام یک از حوزه های علمی توجه بیشتری به این موضوع داشته و در ثانی این موضوع چگونه مورد بررسی قرار گرفته است. در مجموع، 370 پژوهش و مقاله مورد بررسی قرار گرفته که از میان بخش اعظم آن ها، پایان نامه دکتر و کارشناسی ارشد بوده است. در میان پایان نامه ها، دانشجویان رشته پایان نامه دکتری و کارشناسی ارشد بوده است. در میان پایان نامه ها، دانشجویان رشته پزشکی بیش از دیگران به این موضوع پرداخته اند، حال آن که جامعه شناسان در انجام پژوهش سهم بیشتری داشته اند. با این وجود، مقالات ارایه شده در سمینارها و مجامع علمی غالبا از سوی پزشکان و دانشجویان پزشکی ارایه شده است. در مجموع، با بررسی شاخص تولیدات علمی، می توان گفت علوم پزشکی در رتبه اول و سپس جامعه شناسی در رتبه دوم قرار داشته است و سایر حوزه های علمی مانند علوم تربیتی، روان شناسی و روان پزشکی در رتبه های بعدی قرار داشته اند. در آخر، سه پژوهش ملی در حوزه جامعه شناسی که به این موضوع به طور مستقیم یا غیر مستقیم مرتبط بوده اند، مورد بررسی قرار گرفته است.