محسن محمدی خانقاهی

به دلیل تقابل نظام جمهوری اسلامی ایران با نظام لیبرال غرب، یک تهاجم عظیم و پیچیده رسانه ای علیه ایران عملیاتی می شود و به این علت، نیاز است تا جهت حفاظت از قلمرو روانی جامعه ایرانی و توسعه تاب آوری نرم، به ایجاد و توسعه بازدارندگی رسانه ای اندیشید. هدف اصلی از بازدارندگی رسانه ای، کاهش یا از میان برداشتن تهاجم روانی رسانه ای یا اثرات و پیامدهای آن از طریق افزایش هزینه هاست تا طرف مقابل را بدین نتیجه برساند که هزینه های حمله از منافع آن پیشی می گیرد. از این رو هدف اصلی این نوشتار بررسی ضرورت بازدارندگی رسانه ای جمهوری اسلامی ایران است. در راستای تدوین داده های پژوهش از روش کیفی، تحلیل- اسنادی و از ابزار فیش برداری استفاده شده است. در راستای تحقق بازدارندگی رسانه نظام ج.ا.ایران نیز، راهکارهایی چون توسعه سواد رسانه ای جامعه و شهروندان، عملیاتی شدن شبکه ملی اطلاعات و حکمرانی مؤثر بر فضای مجازی، ایجاد مرکزی واحد برای رصد، پیشگیری، مقابله و پاسخ به اخبار جعلی و شایعات و همچنین، تقویت مرجعیت رسانه ملی پیشنهاد می شود.

آمارهای منتشر شده و نظرات کارشناسی حاکی از آن است که روند نارضایتی اجتماعی در جامعه ایرانی، فزاینده است و به تبع آن دوره های شکل گیری اعتراضات اجتماعی کوتاه تر شده و این اعتراضات به سوی خشونت بیشتر و رادیکالیسم سوق یافته است که پیامدهای منفی موثری در ابعاد سیاسی، فرهنگی و اجتماعی در پی داشته است. از این جهت این پژوهش در پی شناخت و تبیین لایه های علی شکل دهنده به نارضایتی اجتماعی پس از انقلاب اسلامی است. بر این اساس پرسش اصلی پژوهش این است که «لایه های علی ایجاد کننده نارضایتی اجتماعی پس از انقلاب اسلامی چیست؟» برای پاسخ به این پرسش و پیشبرد پژوهش از روش تحلیل لایه های علی بهره گرفته می شود. طبق این روش چهار لایه لیتانی، سیستمی، گفتمانی و استعاری در باب پدیده نارضایتی اجتماعی مورد بحث قرار گرفته است. بر اساس یافته ها در سطح سیستمی، عواملی چون توسعه ناامیدی و احساس محرومیت، تبعیض و شکاف طبقاتی، توسعه ناکارآمدی، تحول زیست جهان و سبک زندگی و غیره در توسعه نارضایتی موثر هستند. در سطح گفتمانی و استعاری نیز عللی چون فرهنگ و تفکر شیعی، دوگانه ج.ا.ا / انقلاب اسلامی، دگرانگاری حاکمیت سیاسی و چالش های هویتی مطرح می باشند.

ایده حکمرانی رسانه ای با وجود رشد و گسترش رسانه ها در ابعاد جمعی و اجتماعی تا جایی تقویت شده است که گفته می شود در آینده نزدیک، رسانه ها و حکمرانی در این حوزه، چالشی ترین موضوع کشور محسوب خواهد شد. از این رو لازمه ترسیم شاکله سیاستی موثر برای حکمرانی پویای رسانه ای مورد تاکید است. ضرورت طرح این مسئله نیز به این دلیل است که بدانیم چالش های رسانه ای از جانب دشمنان نظام جمهوری اسلامی ایران نیز روز به روز بیشتر می شود و از این رو در کشور نیازمند حکمرانی رسانه ای پویا و سیاستگذاری در این عرصه می باشیم. این موضوع با توجه به ایده بازدارندگی رسانه ای بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. از این رو هدف این نوشتار تاکید بر ضرورت و توجه بر حکمرانی رسانه ای و بررسی تهدیدات، الزامات و چالش هایی است که باید در مسیر سیاستی مدنظر قرار بگیرد. بنابراین، در این مقاله سعی شده است به این سوال اصلی پاسخ داده شود که چالش های مورد بررسی در طراحی الگوی سیاستی حکمرانی رسانه ای در کشور چیست؟ در این راستا برای پیش برد پژوهش از روش کیفی مصاحبه عمیق و نظریه داده بنیاد بهره گرفته می شود. براساس یافته های این نوشتار، مولفه های گفتمانی، سیاسی، نهادی، فرهنگی و نخبگانی، حقوقی و پدیده های نوظهور از جمله محورهای چالش زا در حیطه مورد بررسی می باشند.

بیانیه ی گام دوم انقلاب ازجمله اسنادی است که زمینه های لازم را برای نظریه پردازی در خصوص مسائل امروز و آینده انقلاب اسلامی فراهم کرده است. مسائل متعددی با رویکرد بینش تمدنی در بطن گفتمانی بیانیه ی گام دوم از سوی رهبری معظم انقلاب مطرح شده که ازجمله ی آن ها مسئله ی سیاست خارجی و نحوه مواجهه ی ایران با مسائل منطقه ای و بین المللی است. پژوهش پیش رو در نظر دارد تا مسئله ی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران را بر اساس نظریه ی آرمان گرایی واقع بینانه منطبق با متن بیانیه ی گام دوم انقلاب تحلیل و تبیین نماید و نتایج و برون داده های کاربست این نظریه را نیز بررسی کند. در این راستا ابتدا مبانی نظری آرمان گرایی و واقع گرایی موردبررسی قرارگرفته و سپس مدل آرمان گرایی واقع بینانه ترسیم شده است. سپس با استفاده از روش تحلیل محتوای بیانیه ی گام دوم و کدگذاری مسائل مربوط به سیاست خارجی، شاخص های آرمان گرایی و واقع گرایی احصاء شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که گرچه مبانی گفتمانی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران منطبق با منطق آرمان گرایی است اما عملکرد، نتایج و خروجی های سیاست خارجی ایران در چارچوب نظریه ی واقع گرایی قابل تحلیل و تفسیر است و بین آرمان گرایی در مقام نظر و واقع گرایی در مقام عمل منافاتی وجود ندارد. تحلیل بیانیه ی گام دوم انقلاب به عنوان یکی از اسناد راهبردی متأخر در خصوص سیاست خارجی، تأییدکننده این ادعاست و می توان منظومه ی سیاست خارجی ایران را «آرمان گرایی واقع بینانه» دانست.

فقر سواد رسانه ای در جامعه ایرانی، تهدیدهای متعددی در ابعاد مختلف در پی داشته است. پژوهش کنونی در پی شناخت و اولویت بندی مهم ترین آسیب ها و تهدیدهای مطرح در این زمینه است. از این جهت، سؤال پژوهش این گونه قابل ارائه است: آسیب ها و تهدیدهای فقر سواد رسانه ای در جامعه ایرانی چیست و اولویت بندی آن چگونه است؟ در این پژوهش، از روش پیمایش استفاده شده و با ابزار پرسشنامه، نظر 40 نفر از خبرگان ارتباطات، مدیریت رسانه، سواد رسانه ای و مسائل امنیتی، کسب گردید. براساس نتایج، تهدیدهای سیاسی برجسته تر از سایر تهدیدها بوده و قطبی سازی فضای اجتماعی، کاهش اعتماد سیاسی شهروندان به نظام جمهوری اسلامی ایران و موارد دیگر، از مهم ترین تهدیدات است. جهت رفع این تهدیدها، راهکارهایی چون پاسخ گویی به هنگام و جامع به نیازهای خبری و اطلاعاتی شهروندان، توسعه و ارتقای شبکه های اجتماعی و سرویس های بومی و راه اندازی مرکز مقابله با عملیات های روانی پیشنهاد می گردد.

یکی از پیشران های اصلی و مؤثر در انتخابات ایران، شبکه های اجتماعی است. گستره و اهمیت این تأثیرگذاری در فضای کنونی باعث دغدغه مندی نسبت به آینده این اثرگذاری بر انتخابات شده است. بنابراین آینده نگاری و بررسی سناریوهای اثرگذاری شبکه های اجتماعی در انتخابات ایران هدف اصلی این پژوهش است. پژوهش حاضر در پی پاسخ به این سؤال است: عدم قطعیت های نقش آفرینی شبکه های اجتماعی در انتخابات های آتی کدامند؟ و بر اساس این عدم قطعیت ها چه سناریوهایی برای اثرگذاری شبکه های اجتماعی برای انتخابات ها آتی قابل تصور است؟ جهت پاسخگویی به این سؤال از روش سناریونویسی با رویکرد عدم قطعیت های بحرانی بهره گرفته شده است. در این پژوهش، پس از شناسایی عدم قطعیت ها براساس نظرات خبرگان از برهم کنش 2 عدم قطعیت، 4 سناریو تحت عنوان: پذیرش فراگیر نهاد انتخابات و نتایج حاصله از آن، افزایش مشارکت انتخاباتی، رویگردانی از انتخابات و کاهش مشارکت انتخاباتی و مخدوش شدن روند جامعه پذیری انتخابات و کاهش پذیرش نتایج حاصله ارائه شده است.

یکی از پیچیده ترین مسائل سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران از زمان پیروزی انقلاب تاکنون، نحوه مواجهه و چگونگی تنظیم تعامل بین دو کشور ایران و آمریکا در محیط منطقه ای و نظام بین المللی بوده است. در برهه هایی از تاریخ ایران بعد از انقلاب، این مواجهه در بعضی از مقاطع تا آستانه یک جنگ فراگیر بین دو کشور پیش رفته و در بعضی از برهه ها همانند زمان گفت وگوهای برجامی و انعقاد توافق نامه برجام، زمینه های حل وفصل نسبی اختلافات بین دو کشور فراهم گردیده است. افزایش یا کاهش تعارضات بین دو کشور به مجموعه ای از عوامل به هم پیوسته، ارتباط منطقی و معناداری پیدا می کند و برای یافتن راه حل کاهش تعارضات و تضادها، می بایست متغیرهای اساسی در داخل دو کشور و در محیط بین المللی هماهنگ گردند. در پژوهش پیش رو، به دنبال پاسخ گویی به این پرسش هستیم که چه سناریوهایی را می توان برای آینده روابط ایران و آمریکا در پنج سال آینده دربازه زمانی 2022 تا 2027 میلادی ترسیم کرد؟ ابزار پاسخ گویی به این پرسش، بهره گیری از رویکرد سناریونویسی برپایه فرض است که از رویکردهای اکتشافی در سناریونگاری و برمبنای شواهد، خلاقیت و خبرگانی بوده که با شناسایی فرض های محتمل روابط بین دو کشور و متغیرهای اساسی شکل دهنده به رابطه ایران و آمریکا (ازطریق طوفان مغزی با استفاده از پنل خبرگانی) و دسته بندی آن ها، سناریوها استخراج گردیده اند. یافته های پژوهش بیانگر آن است که براساس متغیرها و فرض های موجود، سناریوی ارجح پیش رو، افزایش رقابت و دشمنی و سناریوی ممکن و محتمل، تعامل مشروط و محدود و سناریوی مصالحه و سازش است. می توان گفت که وزن علائم هشدار به مراتب بسیار بیشتر از اقدامات شکل دهنده، فرض های باربر و اقدامات بیمه کننده رابطه ایران و آمریکاست؛ بنابراین مدیریت تنش ها در روابط دو کشور، باید اولویت سیاست گذاران در دو کشور باشد.

وقوع انقلاب اسلامی و تحقق مردم سالاری دینی، بستر مشارکت سیاسی و به ویژه مشارکت انتخاباتی را فراهم ساخت. ازاین رو، در یک دهه اخیر، گونه های مختلف رأی دهی در جامعه ایرانی مشاهده شده است. این مقاله در پی پاسخ به این سؤال اصلی است که؛ رفتار رأی دهی شهروندان ایرانی در انتخابات سال های 1398- 1388 چگونه بوده است؟ در این راستا، برای انجام مقاله از روش تحلیل اسنادی و برای گردآوری داده ها از ابزار فیش برداری در منابع مختلف بهره گرفته شده است. از ابتدای انقلاب اسلامی، بخشی از شهروندان به شکل حمایتی و بر اساس تکلیف شرعی در انتخابات شرکت کرده و کماکان این شیوه رأی دهی در بخشی از جامعه پابرجا است. در ادامه، با تشدید روند توسعه اقتصادی، تغییر سبک زندگی و افزایش فشارهای معیشتی به جامعه، رأی دهی منفعت گرا رشد یافت و از سویی دیگر، با ظهور برخی ناکارآمدی ها و ضعف ها، تراکم نارضایتی رأی دهی های اعتراضی برجسته تر شده است. همچنین با فراگیری شبکه های اجتماعی، رأی دهی هیجانی نیز روندی فزاینده را تجربه می کند. در سطح خرد و محلی نیز، رأی دهی طایفه ای و قومی - مذهبی قابل مشاهده است.