جمیله قاسملوی سلطان آباد

صنعت توریسم، یکی از مهم ترین پدیده های قرن حاضر است که در آینده ای بسیار نزدیک، اولین صنعت مهم جهان محسوب خواهد شد. این صنعت، علاوه بر تأثیرات اقتصادی، عامل مهمی در پیشبرد اهداف اجتماعی و فرهنگی محسوب می شود. با توجه به موضوع اصلی اقتصاد کشور ایران یعنی کاهش درآمدهای نفتی و اتکا به اقتصاد مقاومتی، می توان مقایسه ای بین کشور ایران و ترکیه و مالزی انجام داد. پژوهش حاضر ازنظر هدف کاربردی-توصیفی و از نوع پیمایشی است که جامعه ی آماری آن خبرگانی از اساتید دانشگاه و سازمان گردشگری بوده است. روش تجزیه وتحلیل داده ها، تکنیک نگاشت شناختی فازی (FCM) بوده است. بر اساس مدل نهایی، تأثیرگذارترین و تأثیرپذیرترین عوامل بر مجموع سیستم عبارت اند از: تدوین سند توسعه ملی گردشگری ایران، افزایش امنیت سرمایه و سرمایه گذاری در گردشگری، بهبود روابط بین المللی، احیاء و ارتقای زیرساخت های گردشگری، توسعه گردشگری داخلی، تغییر ساختار سازمان گردشگری و تبدیل آن به سطح وزارتخانه.

بحران های جهانی تاثیرات گسترده ای بر صنعت گردشگری می گذارد. بررسی و تأثیر بحران ها جزء لاینفک استراتژی های مهم و مؤثر در حفظ و توسعه صنعت گردشگری است. گردشگری داخلی که در چرخه اقتصاد ملی جایگاه ویژه ای دارد و توجه به آن در شرایط بحران می تواند راهگشای این صنعت باشد. هدف این مقاله، ارائه رهنمودی جهت مدل سازی عوامل موثر بر گردشگری داخلی است. تحقیق حاضر، یک تحقیق توسعه ای- کاربردی است و از تکنیک نگاشت شناختی فازی (FCM)، برای تحلیل داده ها استفاده شده است. جامعه ی آماری آن را خبرگانی از حوزه دانشگاه، صنعت و وزارت گردشگری تشکیل داده اند. براساس مدل نهایی موثرترین عوامل بر گردشگری داخلی عبارتند از: شناسایی پایگاه مشتری وفادار، ارائه بسته سفر ارزان و با کیفیت، تضمین امنیت گردشگر و ارائه اقدامات حفاظتی و نظارتی، بازاریابی رابطه ای (VFR)، فرآیند توانمندسازی جوامع محلی، گونه شناسی در گردشگری، شفافیت اطلاعات از رویدادهای ریسک پذیر، به روز نگه داشتن مشتریان در طول دوره بازیابی و پوشش بیمه ای است.

شناسایی عوامل بحران زا در صنعت گردشگری به دلایل حوادث طبیعی- زیست محیطی و سیاسی در بسیاری از مقاصد گردشگری ضرورتی اساسی است و قرار گرفتن کشور ایران در منطقه ی خاورمیانه با احتمال زیاد وجود بحران در منطقه، تدوین یک استراتژی ریسک یکپارچه را در گردشگری اجتناب ناپذیر کرده است. پژوهش حاضر، پژوهشی توسعه ای- کاربردی است که با در نظر گرفتن ماهیت خدماتی صنعت گردشگری، اقدام به تدوین راهبردی یکپارچه در برابر بحران نموده است. جامعه ی آماری پژوهش را خبرگانی از صنعت گردشگری و دانشگاه تشکیل می دهند و روش تحلیل داده ها، تکنیک نگاشت شناختی فازی است. براساس مدل نهایی، موثرترین عوامل بحران زا در صنعت گردشگری ایران به ترتیب: بی ثباتی سیاسی در منطقه، کاستی در زیرساخت ها،آلودگی های زیست محیطی، نوسانات ارزی، شیوع امراض و بیماری های واگیردار، بلایای طبیعی شناسایی شده و استفاده از یک استراتژی یکپارچه مدیریت ریسک در صنعت گردشگری را پیشنهاد می دهد.

وجه تمایز بحران کروناویروس از سایر بحران های پدیدار شده، گستره ی همه گیری آن بوده است، به گونه ای که همه ی کشورهای جهان تحت تاثیر این ویروس قرار گرفتند. بحرانی که خصوصیت فاجعه آمیز را با خود به همراه دارد، بحرانی که صرفاً در زمینه صنعت گردشگری منجر به نابودی یک میلیون شغل به طور روزانه می شود و جان هزاران انسان را در اقصی نقاط جهان به مخاطره انداخته است. در شرایط امروز، بحران ها و مدیریت آن ها مسئله ای مهم تلقی می شود که ارتباطاتی نیز با گردشگری و فعالیت های آن دارد و به نظر می رسد که صنعت گردشگری با دارا بودن ویژگی هایی که آن را از دیگر صنایع جدا می سازد، همواره در معرض بحران های مختلف است که این امر می تواند احتمال وقوع و میزان بروز بحران در این صنعت را شدت بخشد. این موضوع مستلزم استراتژی و مدیریت مناسب بحران است. مقاله ی حاضر باتوجه به وسعت این بحران، یک پژوهش اکتشافی- کاربردی است. تجزیه و تحلیل داده ها با روش تحلیل مضمون (تم) انجام گرفته است. براساس میزان فراوانی هر عامل در مفاهیم استخراج شده از مصاحبه ها، مهم ترین راه های برون رفت از بحران کرونا، طرح اقدام تبلیغات اعتمادسازی، بخشودگی مالیات و پرداخت یارانه کمکی و حمایتی دولت، ضرورت جدی گرفتن دانش مدیریت بحران و تشکیل تیم مدیریت بحران، طرح تعیین بازار هدف در سطح داخلی و بینالمللی، توسعه گردشگری داخلی به منظور تحریک تقاضا در پهنه کشور، طرح تهیه برنامه اقدام در کشورهای هدف، طرح انطباق بازار و شبیه سازی محصولات به تقاضای گردشگران تعیین شد.

زمینه و هدف: بررسی بهترین روش ها برای زنده ماندن در بحران، به گونه ای که کمترین ضرر را در صنعت گردشگری داشته باشد، امری مسلم است و قرار گرفتن کشور ایران در منطقهٔ بحران خیز خاورمیانه ضرورت ارائهٔ الگوی مدیریت بحران را دو چندان می کند. به منظور یافتن راهکاری مناسب در پذیرفتن بحران و ارائهٔ اقدامات کاربردی، عامل مسئولیت اجتماعی شرکتی بررسی شد. روش: پژوهش حاضر از نوع کاربردی و با رویکرد تحلیل محتوا است و جمع آوری داده ها از مطالعهٔ ادبیات تحقیق و مصاحبهٔ عمیق با خبرگان انجام شد. نمونه گیری به روش هدفمند تا رسیدن به اشباع نظری ادامه یافت و با استفاده از نرم افزار اطلس و غور در روابط مضامین نتایج به دست آمد. یافته ها: شاخص های مدیریت منابع انسانی، مدیریت درآمد، ارتباطات بحران، رویکردهای جایگزین ارائهٔ خدمات و مشروعیت اجتماعی، که برگرفته از پذیرفتن شیوه های راهبردی مسئولیت اجتماعی است، نشان از اثربخشی بالای این عوامل در بحران های گردشگری دارد. بحث: تشکیل گروه مدیریت بحران، تعیین بازار هدف، انطباق بازار و شبیه سازی محصولات و خدمات، اعتمادسازی در گردشگری ایران بررسی شد. نتیجه گیری: مسئولیت اجتماعی شرکتی با شاخص های کلیدی و نمونه هایی از شاخص های فرعی به ترتیب ارائه می شود: در شاخص کلیدی مدیریت منابع انسانی، تمایل به بهتر شدن کارها و بهبود رقابت پذیری؛ در شاخص مدیریت درآمد، بهبود بهره وری و بهینه سازی قیمت؛ در شاخص ارتباطات بحران، تأثیر گذاری در اخلاق حرفه ای و کاهش آثار منفی در ذی نفعان؛ در شاخص رویکردهای جایگزین ارائه خدمات، انعطاف پذیری و بهینه سازی محصول و، در شاخص مشروعیت اجتماعی، ارزش مشترک و حفظ محیط زیست را ارائه می دهد.