ابوالفضل صادقی

علم قاضی از گذشته تا کنون نقشی محوری در مباحث حقوقی داشته و حوزه ای پرسش آفرین بوده است. از دیرباز این پرسش مطرح بوده است که علم قاضی در مقام دادرسی از چه جایگاهی برخوردار است؟آیا در عرض سایر ادله اثبات دعوا قرار میگیرد؟و چنانچه در دعوایی، ادله ای برای اثبات دعوا، جز علم قاضی وجود نداشت، آیا قاضی میتواند، در صورت نبود اقرار، بینه و قسم، تنها به علم خود رای دهد؟این مقاله که به روش کتابخانه ای و اینترنتی انجام یافته است، ویژگی منحصر به فردی نسبت به سایر آثار نگاشته شده در موضوع فوق دارد، و به بررسی سؤال و مسئله مهمی پرداخته است که کمتر مورد توجه اهل قلم قرار گرفته است؛ و آن این است که در صورت اثبات حجیت علم قاضی و پذیرفتن آن در عرض سایر ادله اثبات دعوا، در صورتی که علم و وجدان قاضی در تعارض با سایر ادله اثبات (اقرار، بینه و قسم) قرار گرفت تکلیف چیست؟که در پاسخ، تعارض اقوال برخی از فقهاء (مبنی بر اقوا دانستن علم)، با حقوق دانان و قانون موضوعه (مبنی بر سکوت و عدم اولویت علم قاضی) را نتیجه خواهیم گرفت.

قرآن کریم که کتاب هدایت و انسان سازی است، در معرّفی چهره های برتر انسانی، تنها به پیامبران بسنده نکرده و به تبیین سیره و منش افراد دیگری هم پرداخته که در کنار انبیاء راه رستگاری و سعادت را به دیگر مردمان نمایانده اند. یکی از این شخصیّت های مبارز و دیندار، مؤمن آل یاسین است. او که در تفاسیر فریقین، اغلب با نام حبیب نجّار یاد شده است، به محض ورود رسولان به شهر خود، به آنان ایمان آورد و هنگامی که از تکذیب انبیاء توسّط قومش آگاهی یافت، با قوم خود با لحنی موعظه گر و دلسوزانه شروع به سخن نمود و در ارشاد و راهنمایی آنان کوشید. وی به تصریح قرآن کریم، به خدای متعال و روز قیامت یقین داشت، از پرستش بُتان بیزاری می جست و با اعتقاد کامل به بعثت انبیاء، سعی در دفاع از آنان داشت تا جایی که در این راه به شهادت رسید. سخنان گوهربار وی در آیات 20 تا 27 سوره یس آمده است. این مقاله به بررسی ویژگی های فکری و عقیدتی، رفتار، سخنان و دیدگاه های این انسان دیندار و چگونگی اثرگذاری وی در نهضت حضرت عیسی × از نگاه آیات نورانی قرآن کریم و تفاسیر فریقین پرداخته است.

یکی از موضوعات کلامی که همواره مورد توجّه قرآن پژوهان مسلمان بوده و در سال های اخیر، به طور ویژه مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است، پلورالیسم یا همان کثرت گرایی دینی است. برخی از نو اندیشان معاصر همانند عبدالکریم سروش با استناد به برخی از آیات قرآن کریم که در آن ها، صراط مستقیم به صورت نکره ذکر گردیده است، آن را دلیل بر تعدّد صراط مستقیم پنداشته و ادّعای کثرت گرایی دینی نموده اند. از جمله آیاتی که بدان استناد جسته اند، عبارتند از : «إِنَّکَ عَلى صِراطٍ مُستَقیمٍ» (زخرف: 43)؛ «عَلى صِراطٍ مُستَقیمٍ» (یس: 4)؛ «وَ یَهْدِیَکَ صِراطاً مُستَقیماً» (فتح: 2)؛ «وَ هَداهُ إِلى صِراطٍ مُستَقیمٍ» (نحل: 121) که در سه آیه ی نخست، هدایت بر صراط مستقیم، مرتبط با پیامبر اکرم (ص) و در آیه ی چهارم، مرتبط با حضرت ابراهیم (ع) می باشد. رهیافت مقاله ی حاضر، با روش توصیفی- تحلیلی و با بهره گیری از آراء مفسّران و اندیشمندان قرآنی به ویژه علامه طباطبایی، آیات یاد شده را دلیل بر تفخیم، مبالغه و تعظیم صراط مستقیم دانسته و استناد این آیات، بر پلورالیسم دینی را مردود نموده و یگانه راه سعادت و آیین حق را دین مبین اسلام دانسته که صراط مستقیم در انحصار آن است.

یکی از مسائلی که در بحث روش های تفسیری، همواره محلّ نزاع مفسّران و اندیشمندان علوم قرآنی بوده، مفهوم تفسیربه رأی است. اهتمام فراوان مفسّران فریقین در کشف معنای صحیح تفسیربه رأی، بدان جهت است که مجموعه روایاتی که درجوامع روایی و متون تفسیری فریقین در این باب مطرح شده، لحن تهدید آمیزی داشته و نتیجه چنین تفسیری را ولو صحیح، نکوهیده ومذموم دانسته است. دو تن از شخصیت های برجسته قرآن پژوه معاصر که درباره مفهوم تفسیربه رأی، دیدگاه خاصّی مطرح نموده اند، ذهبی در کتاب التفسیر و المفسّرون و طباطبایی در تفسیر المیزان هستند. در این مطالعه با روش توصیفی تحلیلی به بررسی دیدگاه های آنان پرداخته شده است. بنا ست از این دفاع کنیم که ذهبی، تفسیربه رأی را به دو نوع ممدوح ومذموم تقسیم بندی نموده وتنها تفسیر با صِبغه اشعری را ممدوح و مابقی تفاسیر هم چون: تفسیر شیعه را با ذکرمصادیقی، مذموم دانسته است، درحالی که تلقّی نمودنِ برخی از تفاسیر درحیطه ممدوح ومذموم، به دور از داوری علمی وبدلیلِ پیش داوری وعدم شناخت صحیح مبانی تفسیری است واصولاً تفسیر ممدوح را باید تخصّصاً از موضوع تفسیربه رأی، خارج دانست. طباطبایی نیز بابررسی مجموع روایات این باب، تفسیربه رأی را ناظر به روش تفسیری ونه اصل تفسیر دانسته وبا اشاره به یکى از موارد تفسیربه رأى یعنی استقلال به رأى وعدم مراجعه به آیاتِ دیگر قرآن، معتقد است که اگر تفسیر با روش و طریقه خطا انجام پذیرد، حتّی اگر به نتیجه صحیح منتج گردد، بازنکوهیده ومذموم بوده وفاقد ارزش و اعتبار علمی است.

بررسی ساختار هندسی آیات قرآن کریم بر پایه اهداف سور، روی آورد جدید دوران معاصر است که از آن، با عنوانِ تفسیر ساختاری یاد می شود. در این روش، روابط بین آیات در پرتو غرض سوره کشف شده و با توجه به ساختار سوره و سیاق آیات، می توان به معنای روشن و منطقی آیات دست یافت. هدف مقاله حاضر، بررسی ساختاری سوره مبارکه مُلک است که با روش توصیفی- تحلیلی و با تکیه بر برخی از تفاسیر شیعه و اهل سنّت و با تأکید بر تفسیر شریف المیزان، سامان یافته است. بررسی ها، نشان می دهد که هدف اصلی این سوره، ناظر به تبیین و توصیفِ فرمان روایی و ربوبیت عامه الاهی بر جهان هستی و زندگی انسان هاست و مواردی هم چون دلایلِ این ربوبیت و فرمان روایی، تأثیر اعتقاد به ربوبیت خدا در سرنوشت اخروی انسان ها و نشانه های تدبیر و ربوبیت الاهی در زندگی انسان ها، به عنوان اهداف فرعی و ثانوی، مورد توجه بوده اند.

یکی از موضوعات کلامی که همواره مورد توجّه قرآن پژوهان مسلمان بوده و در سال های اخیر، به طور ویژه مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است، پلورالیسم یا همان کثرت گرایی دینی است. برخی از نو اندیشان معاصر همانند عبدالکریم سروش با استناد به برخی از آیات قرآن کریم که در آن ها، صراط مستقیم به صورت نکره ذکر گردیده است، آن را دلیل بر تعدّد صراط مستقیم پنداشته و ادّعای کثرت گرایی دینی نموده اند. از جمله آیاتی که بدان استناد جسته اند، عبارتند از : «إِنَّکَ عَلى صِراطٍ مُستَقیمٍ» (زخرف: 43)؛ «عَلى صِراطٍ مُستَقیمٍ» (یس: 4)؛ «وَ یَهْدِیَکَ صِراطاً مُستَقیماً» (فتح: 2)؛ «وَ هَداهُ إِلى صِراطٍ مُستَقیمٍ» (نحل: 121) که در سه آیه ی نخست، هدایت بر صراط مستقیم، مرتبط با پیامبر اکرم (ص) و در آیه ی چهارم، مرتبط با حضرت ابراهیم (ع) می باشد. رهیافت مقاله ی حاضر، با روش توصیفی- تحلیلی و با بهره گیری از آراء مفسّران و اندیشمندان قرآنی به ویژه علامه طباطبایی، آیات یاد شده را دلیل بر تفخیم، مبالغه و تعظیم صراط مستقیم دانسته و استناد این آیات، بر پلورالیسم دینی را مردود نموده و یگانه راه سعادت و آیین حق را دین مبین اسلام دانسته که صراط مستقیم در انحصار آن است.

 از جمله عناوینی که از دیرباز در قرآن کریم، به معرکه آرای گوناگون مفسّران کشیده شده، تبیین هویت فاعل زینت گری در آیه چهارده سوره آل عمران است که در آن، از موضوعِ تزیین شهوات و محبّت مردم نسبت به زنان، فرزندان، اموال، اسبان، چهارپایان و زراعت، سخن به میان آمده است. در تبیین ماهیت فاعل تزیین، دو احتمالِ «خدا» و «شیطان»(یا «نفس امّاره») مطرح شده است. علامه طباطبایی ذیل آیه، با بررسی آیات مشابه و تبیین آرای مفسّران پیشین، فاعل زینت گری را شیطان می داند. پس از ایشان علامه فضل الله، ضمن نقد آراء علامه، فاعل زینت گری را خدا دانسته است. علیرغم انجام پژوهش هایی با موضوع تطبیق آرای دو مفسّر یاد شده، تاکنون پژوهشی پیرامون اختلاف فوق، انجام نشده است؛ از این رو، مقاله حاضر ابتدا با روش توصیفی-تحلیلی به تبیین نظر علامه طباطبایی ذیل آیه و تطبیق نظر تفسیری ایشان با نظر علامه فضل الله پرداخته و در ادامه، با نقد و بررسی ادلّه طرفین، این نتیجه برای نگارنده حاصل شد که نقدهای علامه فضل الله به علامه طباطبایی، ذیل آیه مورد بحث، وارد نبوده و دیدگاه علامه طباطبایی، به صواب نزدیک تر است

پژوهش حاضر با هدف بررسی اثربخشی شفقت درمانی متمرکز بر خود بر افسردگی، فشار مراقبتی و ناگویی هیجانی در مراقبین سالمندان مبتلا به آلزایمر انجام شد. این پژوهش به روش نیمه آزمایشی با طرح پیش آزمون-پس آزمون با گروه کنترل انجام شد. جامعه آماری شامل کلیه مراقبین سالمندان مبتلا به آلزایمر مراجعه کننده به انجمن آلزایمر ایران در شهر اراک طی ماه های بهمن ۱۴۰۲ تا مرداد ۱۴۰۳ بود. تعداد ۳۰ نفر به روش نمونه گیری هدفمند انتخاب و به صورت تصادفی در دو گروه آزمایش (۱۵ نفر) و کنترل (۱۵ نفر) قرار گرفتند. ابزارهای پژوهش شامل پرسشنامه افسردگی بک ، مقیاس فشار مراقبتی زاریت ، و پرسشنامه ناگویی هیجانی تورنتو بود. گروه آزمایش به مدت ۸ جلسه تحت مداخله شفقت درمانی متمرکز بر خود قرار گرفتند، در حالی که گروه کنترل هیچ مداخله ای دریافت نکرد. یافته ها نشان داد که مداخله شفقت درمانی به طور معناداری باعث کاهش افسردگی، فشار مراقبتی و ناگویی هیجانی در گروه آزمایش در مقایسه با گروه کنترل شده است. این نتایج نشان دهنده اثربخشی این روش درمانی در بهبود وضعیت روان شناختی مراقبین سالمندان مبتلا به آلزایمر است.

یکی از مسائلی که در چند دهه گذشته، دست مایه نقد دین اسلام و طرح شبهات فراوانی درجهتِ ترور شخصیّت و تحریف مقام پیامبر اکرم (ص) به واسطه برخی اسلام ستیزان و منتقدان قرآن کریم قرار گرفته است، وجود یا عدم وجود اقتدارگرایی و خشونت طلبی در عملکرد و سیره آن حضرت است که شناخت دقیق این شبهات و پاسخگویی مستدل و متقن به آن ها و دفاع ازساحَت مقدس پیامبر(ص) را امری بایسته و ضروری، ساخته است. مسئله اصلی نوشتار پیش رو، آن است که عدّه ای همچون: سها و ابن وراق، با استناد به برخی منابع تاریخی و با اشاره به آیه26 سوره احزاب، با پردازش اطلاعات ناقص، شبهات و اتهاماتی مطرح کرده و بِدین سان، به زعم خود، اقتدارگرایی شخصِ پیامبر اکرم(ص) و خشونت طلبی در دین اسلام را اثبات کرده اند که پژوهش پیش رو به روش کتابخانه ای و تحلیلِ انتقادی، به توصیف دیدگاه های آنان و تبیین این شبهات و عرضه پاسخ های مستدل به آن ها، با محوریّت غزوه بنی قریظه و با تمرکز بر آموزه های وحیانی و منابع تاریخی پرداخته است. نتایج حاصل از این پژوهش، نشان می دهد که آیات، روایات و گزارش های تاریخی و تفسیری فراوانی بر نبود اقتدارگرایی و استبدادجویی در سیره آن حضرت تأکید دارند و تمامی ایرادها و شبهات مطرح شده در این باره، بی اساس بوده وهیچ گونه ردّپایی از اقتدارگرایی و خشونت طلبی، به ویژه در جریان برخورد ایشان با یهودیان بنی قریظه، مشاهده نمی گردد.