فاطمه راکعی

جامعه شناسی ادبیات زیرشاخه ی جامعه شناسی فرهنگ است که به تجزیه وتحلیل تولید ادبیات از دیدگاه اجتماعی می پردازد. این مقاله بر آن است تا با روشی توصیفی و با استفاده از نظریه ی ساخت گرایانه ی تکوینی لوسین گلدمن به بررسی زمینه های جامعه شناختی شعر شهریار بپردازد. شایان ذکر است که نظریه ی ساخت گرایانه ی تکوینی گلدمن در نقد جامعه شناختی آثار ادبی به طورکلی به عوامل بیرونی آفرینش اثر ادبی توجه دارد. برای نیل به اهداف تحقیق حاضر، کل دیوان اشعار شهریار درنظرگرفته شد و با بررسی زمینه های اجتماعی عصر شهریار، اشعار او تجزیه و تحلیل شد. براساس یافته های به دست آمده، نکوهش مظاهر مختلف بی عدالتی های اجتماعی، حساسیت نسبت به وضعیت سیاسی کشور، توصیه های اخلاقی و تربیتی به جامعه، تشویق مردم به امور سازنده (مبارزه با بدی ها و پلشتی ها)، ارج نهادن به روابط اجتماعی، روی دادها و شخصیت های فرهنگی، گفت وگو با جامعه ی جهانی، توجه به مسائل زنان، وطن دوستی، نوستالژی روستا و نقد تمدن غرب، ارج نهادن به فرهنگ و تمدن تاریخی ایران، توجه به مسائل جهانی درکنار پای بندی به فرهنگ ایرانی- اسلامی و استفاده از زبان مردم کوچه و بازار در شعر، از مضامین اجتماعی مطرح در اشعار شهریار است. بنابراین، می توان نتیجه گرفت که شهریار با گذر از سه دوره ی تاریخی مهم در ایران یعنی قاجار، پهلوی و انقلاب اسلامی و متاثر از مسائل اجتماعی- سیاسی زمان خود، شاعری اجتماعی بوده است، که البته بیش تر به مظاهر مظالم پرداخته است، تا زیرساخت های آن.

تکرار کاربرد گسترده و متنوع نیما یوشیج از نمادها در شعر، به ویژه نمادهای جدید و گاه بکر از میان واژگان زادگاهش یوش مازندارن، ویژگی و تازگی خاص به شعرهای آثار دوره سوم حیات شاعرانه وی (از شعر «خواب زمستانی» (زمان سرایش: 1320 به بعد)) بخشیده است. این نوع شعرها عموماً دارای پیام های اجتماعی- سیاسی است که نیما به دلیل فضای سیاسی پراختناق روزگار خود، آنها را به صورت نمادین بیان کرده است. از نظر نویسنده، دستیابی به دلالت های موجود در این آثار، یا دست کم نزدیک شدن به ذهنیّت شاعر در هنگام سرودن آنها، با استفاده از روش هرمنوتیکی «شلایرماخر» بهتر امکان پذیر است. از طرف دیگر این شاعر سمبولیست بر وجود چندمعنایی و ابهام در شعر تأکید بسیار دارد و آن را یکی از معیارهای شعریت اثر می داند. از این رو نویسنده، کشف معانی چندگانه در شعرهای نمادین نیما را جزء وظایف تأویلگر در قبال این شعرها تلقی می کند. از آنجا که واژه «کک کی» در فرهنگ های مختلف با معانی متفاوت آورده شده و تحقیقات محلی از بومیان مازندران نیز بر این امر صحه گذاشته است و نیز برخی واژه های موجود در شعر مانند «پری وار»، ویژگی «زنانگی» را به ذهن متبادر می کند، نویسنده با تأمل بیشتر در واژگان و برخی ویژگی ها که فرهنگ قزوانچاهی و بومیان مازندران برای «کک کی» برشمرده اند، در کنار برخی تأملات دیگر، به تأویل دومی از «کک کی» دست یافت که این مقاله به آن می پردازد.

کتاب چشم اندازی به تحولات ادبی پس از پیروزی انقلاب اسلامی در حوزه ی شعر و داستان، نوشته ی بهجت السادات حجازی، در سال 1394 توسط انتشارات علمی- فرهنگی چاپ و منتشر شده است. مقاله ی حاضر، با هدف معرفی و نقد کتاب مذکور نوشته شده، و ویژگی های شکلی و محتوایی آن را مورد بررسی قرار داده است. نتیجه این بررسی، حاکی از آن است که کتاب، در کلیّت آن، چه به لحاظ نوع روی کرد و دیدگاه نویسنده درخصوص ادبیات انقلاب اسلامی، و چه به لحاظ شکلی و محتوایی، دچار نقیصه های فراوان است؛ به همین دلیل، به شکل کنونی، قابل استفاده ی دانشجویان، به عنوان کتاب درسی، یا حتّی منبع قابل استفاده در کنار کتب درسی مربوطه، نیست. امید است در چاپ بعدی، اصلاحات لازم در آن به عمل آید، که دراین صورت، می تواند در کنار دیگر کتاب هایی از این نوع، به عنوان منبعی برای مطالعه، مورد استفاده قرار گیرد.

در این پژوهش گزیده هایی از گفتمان دوره دهم مجلس ایران (1395 1399ش) را با هدف شناسایی و واکاوی بی ادبی زبانی/ تهاجم کلامی بررسیده ایم. با این هدف، بر دو مبنای نظری بی ادبی زبانی کالپپر (2011)، و رتوریک ارسطو (کندی، 2007) تکیه داشتیم تا رخدادهای بی ادبی زبانی را در متن تعداد برگزیده ای از جلسات پرسش مجلس شناسایی نموده، درباره شمول آن دسته از پاره گفت ها، که دربردارنده بی ادبی اند، ذیل هر یک از گونه های رتوریک ارسطو تصمیم گیری کنیم. پرسش های پژوهش عبارت اند از: کدام مقوله های بی ادبی کالپپر (2011) و با چه بسامدی در پیکره پژوهش نمود یافته اند؟ چند درصد از پاره گفت های دربردارنده بی ادبی مشاجراتی، مشاوراتی و یا منافراتی اند؟ برخی یافته های پژوهش: در میان مقوله های کالپپر (2011: 113 193)، از فرمول واره های مرسوم شده بی ادبی، پرسش/ پیش انگاری ناخوشایند و سپس توهین، و از بی ادبی های تلویحی، اظهارات دوپهلو و سپس طعنه بیش از همه نمود یافته اند. برخی فرمول واره ها و بیان های زبانی پربسامد درپیکره، به عنوان فرمول واره های مرسوم شده بی ادبی در گفتمان (دست کم آن دوره) مجلس شناسایی و معرفی شدند. 70درصد پاره گفت های دربردارنده بی ادبی در متن جلسات پرسش مجلس ایران ذیل گونه مشاجرات و 30درصد دیگر نیز ذیل گونه مشاورات و منافرات دسته بندی شدند.