احمد خلیلی

در دنیای کنونی، فضاهای شهری از یک طرف و شهروند معاصر از طرف دیگر به شدت تحت تأثیر فضاها و تکنولوژی های هوشمند و مجازی قرارگرفته است. از این رو تأمین فضاهایی که بتواند هم زمان با پاسخگویی به نیازهای سلامتی انسان معاصر، توجه ویژه به بعد هوشمندی زندگی معاصر داشته باشد، بسیار حائز اهمیت می باشد. پژوهش حاضر با هدف تببین مؤلفه های مؤثر بر فضای شهری سالم هوشمند و ارائه یک چارچوب مفهومی عام در این راستا به این موضوع پرداخته است. پژوهش از منظر هدف گذاری کاربردی و از لحاظ ماهیت اطلاعات و شیوه تحلیل آنها، کیفی است و در زمره پژوهش های اسنادی و درنهایت برمبنای روش تحقیق آمیخته می باشد. در این راستا ابتدا ابعاد و مؤلفه های شهر سالم و شهر هوشمند که از سوی صاحب نظران و حرفه مندان گستره دانش شهرسازی مطرح شده است، جمع آوری شده و با روش تحلیل محتوا، کدگذاری و چارچوب عام شهر سالم و شهر هوشمند احصا می شود. در مرحله بعدی، شاخص های احصا شده در مرحله اول، تجمیع شده و با استفاده از معیارهای 5 گانه و با روش ماتریس گولر، امتیازدهی و رتبه بندی می شوند و «چارچوب مفهومی عام فضای شهری سالم با رویکرد شهر هوشمند» تبیین می شود. در گام سوم با استفاده از شاخص کاپا، کنترل کیفیت چارچوب استخراجی، انجام می شود و شناسنامه شاخص ها ارائه می گردد. این چارچوب متشکل از 5 بعد اقتصادی (1 مولفه، 3 شاخص)، اجتماعی (3 مولفه، 13 شاخص)، مدیریتی (1 مولفه، 4 شاخص)، کالبدی (5 مولفه، 26 شاخص) و زیست محیطی (2 مولفه، 5 شاخص) می باشد. بر اساس امتیازات نهایی، بعد زیست محیطی با امتیاز 9.4، بعد کالبدی با امتیاز 8.6، بعد اجتماعی با امتیاز 8، بعد اقتصادی با امتیاز 7.6 و بعد مدیریتی با امتیاز 6.9، به ترتیب اهمیت در برنامه ریزی فضای شهری سالم با رویکرد شهر هوشمند باید مورد توجه قرار بگیرند.

هدف: جنگل ها، ریه های زمین، نقشی بی بدیل در حیات کره خاکی ایفا می کنند و حفاظت از آن ها، موضوعی حیاتی است که در نشست گلاسکو در سال 2021 موردبحث و بررسی قرار گرفت. در این میان، پراکندگی سکونتگاه های روستایی در دل جنگل ها، تعادلی ظریف بین نیازهای انسانی و حفظ این اکوسیستم های ارزشمند ایجاد می کند. منطقه هورامان به دلیل دارا بودن جنگل های ارزشمند، در چهل و چهارمین جلسه کمیته میراث جهانی یونسکو در سال 2020 به فهرست آثار ملی افزوده شد اما جنگل های آن مدام در حال نابودی هستند. بنابراین باتوجه به اهمیت منطقه، پژوهش حاضر با هدف ارائه یک الگوی کارآمد برای پراکنش 267 سکونتگاه روستایی واقع در جنگل های هورامان انجام شده است. روش پژوهش: این پژوهش به بررسی شاخص های مؤثر بر پراکندگی با استفاده از مرور مبانی نظری در چهار معیار مرفولوژی زمین، دسترسی، اقلیم و تولیدات استخراج شده می پردازد و برای مدل سازی و تحلیل از مدل AHP و نرم افزار GIS استفاده کرده است. یافته ها: بعد از تشکیل ساختار سلسله مراتبی و دسته بندی شاخص ها، در میان شاخص ها و معیارهای تعیین شده، شاخص های بخش تولیدات، نقشی کلیدی در ارزیابی وضعیت پراکنش سکونتگاه های روستایی واقع در جنگل ایفا می کنند. این شاخص ها که به دو دسته تولیدات بخش حیوانی و کشاورزی تقسیم می شوند، اطلاعات جامعی را در خصوص میزان تولید، تنوع محصولات، بهره وری و وابستگی به منابع طبیعی ارائه می دهند؛ از سوی دیگر، معیار دسترسی به عنوان عاملی اساسی در پراکنش مؤثرند که شامل شاخص های فاصله تا رودخانه، سایر روستاها و شهر و ... است. بعد از بررسی و سنجش وضع موجود و تهیه نقشه وزنی، مکان یابی سکونتگاه ها انجام گرفت و الگوی نهایی با در نظر گرفتن چهار سیاست اصلی ارائه شد که شامل: ممنوعیت سکونت در روستاهای با ریسک بالا برای جنگل، جابه جایی سکونتگاه های آسیب زننده به جنگل به مکان های مناسب تر، ادغام چندین سکونتگاه کوچک برای تمرکز خدمات و کاهش تخریب جنگل و تثبیت سکونتگاه های موجود در وضع فعلی با رعایت شروطی مانند عدم توسعه در جهت منتهی به جنگل، ویلاسازی و حفظ تعادل با محیط زیست. نتیجه گیری: این الگو با هدف بهبود ماهیت سکونتگاه های روستایی و ارتقای کیفیت زندگی ساکنین، ضمن حفاظت از جنگل ها در برابر تخریب، جنگل زدایی و سایر مخاطرات، به دنبال توسعه پایدار منطقه هورامان است.

مقدمه: در چند دهه گذشته، افزایش جمعیت در شهرها به ویژه در شهرهای ایران به دلیل مهاجرت به داخل شهرها موجب ایجاد چالش هایی مانند فقر، نابرابری و مشکلات زیست محیطی شده است. به منظور مقابله با این مشکلات و بهبود کیفیت زندگی شهروندان، یکی از رویکردهای مطرح شده، شکوفایی شهری است. شکوفایی شهری مفهومی است که بر ارتقای شرایط اقتصادی، اجتماعی، محیطی و کالبدی شهرها تمرکز دارد و به شهرها کمک می کند تا از طریق ارائه خدمات متوازن و ایجاد زیرساخت های پایدار، رفاه و کیفیت زندگی شهروندان را بهبود بخشند. شهر ارومیه با افزایش مستمر جمعیت و مشکلاتی نظیر افزایش هزینه های خدمات رسانی، بی توجهی به بافت های قدیمی برای بهسازی و نوسازی، فقدان سرزندگی در برخی مناطق و توزیع نامناسب امکانات در سطح شهر، با چالش های متعددی مواجه است. در صورت نادیده گرفتن این مشکلات و عدم رسیدگی به آن ها، مسائل اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی تشدید شده و وضعیت نامطلوبی بر شهر حاکم خواهد شد. منطقه ۴ شهر ارومیه نیز به دلیل بافت فرسوده، یکی از مناطق درگیر با این چالش ها است. از این رو، مدل شکوفایی شهری به عنوان رویکردی نوین می تواند به ارزیابی میزان تحقق شاخص های شکوفایی شهری در محلات این منطقه بپردازد. لذا پژوهش حاضر با هدف بررسی میزان تحقق شاخص های شکوفایی شهری در محلات منطقه ۴ شهر ارومیه و ارزیابی وضعیت آن ها از لحاظ میزان شکوفایی شهری انجام شده است. مواد و روش هااین پژوهش از نظر نوع، کاربردی و از لحاظ روش انجام، توصیفی تحلیلی است. داده ها با بهره گیری از مطالعات کتابخانه ای، مقالات و روش میدانی از طریق پرسش نامه هایی که از ساکنان محلات منطقه ۴ جمع آوری شده اند، گردآوری شده است. با استفاده از فرمول کوکران و سطح خطای 0/057، تعداد ۳۰۰ پرسش نامه برای ۱۲ محله به طور مجزا توزیع شد. برای وزن دهی به معیارها، از روش MEREC (متد مبتنی بر اثرات حذف معیارها) استفاده شد و تجزیه وتحلیل داده ها با استفاده از یکی از روش های جدید تصمیم گیری چندمعیاره به نام MARCOS انجام گرفت. همچنین، برای تهیه نقشه ها، از نرم افزار GIS بهره گرفته شد. پس از انجام مطالعات جامع درباره شکوفایی شهری، ۱۸ شاخص عمومی شکوفایی استخراج و بر اساس این شاخص ها، محلات منطقه ۴ شهر ارومیه اولویت بندی شدند.یافته هایافته های این تحقیق نشان می دهد وضعیت شکوفایی شهری در محلات منطقه ۴ ارومیه متنوع است. بر اساس نتایج حاصل از روش های MEREC و MARCOS، برخی محلات به طور قابل توجهی از وضعیت بهتری نسبت به سایر محلات قرار دارند، در حالی که برخی دیگر نیازمند بهبود شرایط هستند. نتایج حاصل از تحلیل ها نشان می دهد محله (A5)، واقع در بین خیابان های عطایی، وحدت و مدنی بالاترین میزان شکوفایی شهری را دارد و محله (A1) بین خیابان های شیخ شلتوت و شاهرخ آباد پایین ترین میزان شکوفایی شهری را نشان می دهد. همچنین، محلات از لحاظ شاخص های شکوفایی شهری شرایط یکسانی ندارند، به طوری که 37/14 درصد از محلات در وضعیت مطلوب، 34/64 درصد در وضعیت نیمه مطلوب و 28/22 درصد در وضعیت نامطلوب قرار دارند. این توزیع نشان می دهد بخشی از محلات به شرایط خوبی رسیده اند، اما بخش زیادی از منطقه هنوز با مشکلات مهمی در شاخص های شکوفایی روبه رو هستند. دستاورد اصلی این پژوهش، اولویت بندی محلات بر اساس سطح شکوفایی و ارائه پیشنهادهایی برای ارتقای محلات با کمترین میزان شکوفایی شهری است، که شروع این فرایند از سطح محلات ضعیف تر به عنوان یک رویکرد محوری در دستور کار قرار گرفته است. نتیجه گیرینتایج حاصل از روش وزن دهی مرک و رتبه بندی مارکوس بیانگر این است که محله 1 2 4 (A5) با بالاترین امتیاز و محله 1 1 4 (A1) با کمترین امتیاز به ترتیب دارای بالاترین و پایین ترین شکوفایی هستند. همچنین با توجه به رتبه بندی محلات، محلات شرقی (A1, A7, A8) منطقه ۴ ارومیه به عنوان بدترین محلات و محلات واقع در شمال غربی این منطقه (A5, A6, A11) به عنوان بهترین محلات از لحاظ تطبیق با شاخص های شکوفایی شهری انتخاب شده اند. به بیانی دیگر، محلات بخش شرقی محدوده مورد مطالعه دارای وضعیت نامطلوب و محلات شمال غربی دارای وضعیت مطلوبی هستند. به بیانی، برخی از محلات توانسته اند به سطوح بالایی از شکوفایی دست یابند، اما تعدادی دیگر هنوز به توجه ویژه و برنامه ریزی دقیق نیاز دارند. بر این اساس، پیشنهادهایی همچون ایجاد فضاهای سبز و پارک ها در نقاط مختلف منطقه، ترویج استفاده از وسایل نقلیه پایدار مثل دوچرخه، پروژه های نورپردازی، ایجاد دیوارهای نقاشی و تابلوهای شهری جهت ارتقای شکوفایی محلات منطقه ۴ ارائه شده است.

نشاط فرهنگی، با ارزیابی وضعیت ترویج فرهنگ و میزان مشارکت فرهنگی در شهر، سرزندگی فرهنگی شهری را می سنجد. نظربه وجود ظرفیت های خلاق و فرهنگی قابل توجه در شهرهای تاریخی ایران، این موضوع نیازمند بررسی است که مبتنی بر چه سازوکاری می توان از ظرفیت های خلاق این شهرها درراستای تحقق نشاط فرهنگی استفاده نمود. لذا هدف از پژوهش حاضر، سنجش تأثیرپذیری نشاط فرهنگی شهرهای تاریخی از مؤلفه های ظرفیت ساز خلاق باتأکید بر مؤلفه های جاذب طبقه خلاق است. ماهیت پژوهش ازنظر هدف، کاربردی و ازنظر شیوه گردآوری داده ها، توصیفی- پیمایشی است. جامعه آماری شامل کلیه مدیران و کارکنان شهرداری منطقه بافت تاریخی شهر یزد به تعداد 240 نفر بوده است و نمونه آماری شامل 144 نفر از این افراد است که به صورت نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب شده اند. ابزارگردآوری داده ها پرسشنامه است و داده های پژوهش بااستفاده از مدل سازی معادلات ساختاری (PLS) موردتحلیل قرارمی گیرد. براساس نتایج بدست آمده، مؤلفه های ظرفیت ساز خلاق به طورمستقیم باعث تحقق نشاط فرهنگی درشهر نمی شود اما مؤلفه های ظرفیت ساز خلاق ازطریق جذب طبقه خلاق، بر نشاط فرهنگی تأثیر غیرمستقیم می گذارد. براین اساس، سرمایه گذاری برای شناسایی و پرورش مؤلفه های ظرفیت ساز خلاق در شهرهای تاریخی، به خودی خود نمی تواند همبستگی معناداری با افزایش سطح نشاط فرهنگی ایجادکند اما چنانچه استفاده از ظرفیت های خلاق شهر، درراستای حفظ و جذب طبقه خلاق صورت گیرد، نشاط فرهنگی بیشتری را در شهرهای تاریخی شاهد خواهیم بود.

با گذشت حدود ۵۰ سال از اولین تحقیقات حوزه پیاده سازی طرح های توسعه شهری همچنان جایگاه خالی یک تحقیق کتاب سنجی برای مرور ادبیات جهانی این موضوع احساس می شود. این مقاله یک تحلیل متنی در ارتباط با موضوع پیاده سازی طرح های شهری در کنار تحلیل ارتباط های نویسندگان، مجلات و کشورها در این حوزه می باشد. در کنار این تحلیل کتابشناسی، با مرور اسناد علمی مرتبط با حوزه پیاده سازی طرح های شهری به شناسایی شاخص های تأثیرگذار در پیاده سازی طرح های شهری پرداخته شده است. برای این هدف تعداد ۴۵۶ مقاله علمی در تاریخ 28 اکتبر ۲۰۲۲ از پایگاه علمی داده Scopus استخراج شده و به کمک نرم افزارهای علم سنجی مورد تحلیل قرارگرفته است. این تحلیل ها شامل بررسی کلمات کلیدی نویسنده، هم نویسندگی کشورها، زوج کتابشناختی مجلات و هم استنادی نویسندگان می باشد. در این مطالعه تعداد 74 شاخص نهایی به عنوان شاخص های پرتکرار این حوزه شناسایی شده اند. در بخش تحلیل کتاب سنجی کشور آمریکا با قدرت لینک 40 و تعداد 176 مقاله دارای بیشترین تعداد مقاله و تأثیر در بین کشورهای فعال و به عنوان تأثیرگذارترین نویسنده در بین نویسندگان این حوزه berke, p. با قدرت لینک 1623 و تعداد استناد 99 دارای بیشترین تعداد استناد و قدرت لینک معرفی شده است. در میان مجلات بررسی شده، مجله” land use policy” با مجموع قدرت لینک 84 دارای بیشترین قدرت لینک و مجله” journal of the american planning association” با 22 سند بیشترین تعداد سند مربوط به این حوزه است که در نتایج نهایی این تحقیق موردتوجه قرارگرفته است و در نهایت، کلمه کلیدی "ارزیابی برنامه" در میان کلمات کلیدی شناسایی شده با مجموع قدرت پیوند 95، به عنوان مهم ترین کلمه کلیدی حوزه پیاده سازی طرح های توسعه شهری معرفی شده است.

با رشد جمعیت و مهاجرت به شهرها، موج جدیدی از شهرنشینی آغاز شده است و جمعیت در مناطق کالنشهری با رشد بیشتری از شهر اصلی برخوردار شده که نیازمند بررسی و شناسایی ابعاد مختلف آن می باشد. افزایش شهرنشینی در منطقه کالنشهری با عدم تعادل در نظام سکونتگاهی و توزیع جمعیت، موجب نابرابری در توزیع ظرفیت ها، فعالیت های اقتصادی و فرصت های شغلی و درآمدی همراه شده و از آن روی که شهرهای واقع در منطقه کالنشهری به لحاظ عملکردی در تعامل با شهر مادر فعالیت می نمایند، شناسایی نحوه تعامل و تبیین چگونگی روابط بین آن ها از اهمیت برخوردار شده است. بر این اساس هدف پژوهش بازشناسی مؤلفه ها و شاخص های مؤثر بر اسکان جمعیت در شهرهای میانی واقع در منطقه کالنشهری تعیین شده است. با استفاده از روش تحلیل محتوا و بررسی اسناد کتابخانه ای، نسبت به بررسی رویه ها و رویدادها اقدام شده و با برخورداری از منطق استقرایی برای تبیین محتوا استفاده شده است تا امکان بازشناسی و معرفی شاخص های مؤثر بر نظام سکونت شهرهای میانی واقع در منطقه کالنشهری امکان پذیر گردد. معیارهای شناسایی شده به تفکیک مؤلفه های اجتماعی، اقتصادی، کالبدی و نهادی، طبقه بندی و الگوی نظام اسکان برای شهرهای میانی در قالب بسته سیاستی تدوین و پیشنهاد شده که مؤلفه ها و شاخص های فوق به روش های تحلیلی در برنامه ریزی شهری افزوده و بر این اساس الگوی نظام اسکان در شهرهای میانی واقع در منطقه کالنشهری تدوین و برنامهریزی های شهری لحاظ شود

موضوع عملیاتی سازی و تحقق پذیری طرح های توسعه شهری یکی از مهمترین موضوعات مورد بررسی در ادبیات نوین برنامه ریزی شهری جهانی است. زیرا اگر برنامه ای به بهترین شکل ممکن هم تهیه شود اما اجرا نشود، انگار که اصلا تهیه نشده است. نیاز به این موضوع کاملاً حتی برای افراد غیر متخصص در این حوزه مشخص است. در همین راستا در این تحقیق برای ارائه یک نظام پیشنهادی اولیه به مرور ادبیات جهانی این حوزه پرداخته شده است. هدف اصلی این پژوهش بررسی ادبیات جهانی این موضوع و جمع بندی آن تحت ارائه یک الگو عملیاتی سازی و مدیریت اجرای طرح های شهری بر اساس ادبیات جهانی است. این پژوهش یک پژوهش توصیفی – تحلیلی است که در آن با بررسی اسناد و ادبیات جهانی حوزه مورد بررسی عملیاتی سازی و اجرای طرح های شهری به جمع آوری شاخص ها، نظام و ارکان این موضوع در ادبیات جهانی پرداخته شده است و سپس با کمک متخصصان و بررسی ارتباطات اسناد به ارائه یک چهارچوب نهایی پیشنهادی تحت عنوان الگوی فرآیندی مدیریت اجرایی و عملیاتی سازی طرح های شهری بر اساس ادبیات جهانی پرداخته شده است. در نهایت در این مطالعه با بررسی های انجام شده تعداد 74 شاخص، 21 آسیب، 17 رکن و یک الگویی عملیاتی سازی ارائه شده است. یافته اصلی و نهایی این پژوهش شامل یک فرآیند 8 مرحله ای برای پیاده سازی طرح های توسعه شهری است. مراحل اصلی چهارچوب کلی ۸ مرحله ای که برای مدیریت اجرایی طرح های توسعه شهری در این پژوهش ارائه شده به ترتیب عبارتند از: بررسی اولیه کلیت اجرا طرح، بررسی شرایط اجرایی، مسئولیت و قوانین، زمان و منابع، برنامه عملیاتی سازی، اثربخشی، اجرا و ارزیابی و اصلاح؛ که تمامی این مراحل خود شامل زیر مجموعه های اجرایی خاص می باشند که به توضیح کامل آن ها در این پژوهش پرداخته شده است.

توجه به تغییرات حاصل از جهانی شدن پدیده شهرنشینی، برای رویارویی با چالش های حوزه ی سلامت شهری انکار ناپذیر است. زندگی شهری و تنش های ناشی از آن، بیماری های مزمن و واگیردار، صدمات ناشی از حوادت طبیعی و مصنوع، بر عملکرد جسمی، عاطفی و روحی شهروندان تاثیر می گذارد؛ انزوا و استرس های ناشی از آن، توانمندی ساکنان را تحت شعاع قرار می دهد. سلامت شهری در جهت بهبود موارد ذکر شده عمل خواهد کرد. مطالعه حاضر با هدف ارائه یک چارچوب مفهومی جهت سنجش سلامت شهری با استفاده از روش های کیفی تدوین گردیده است. این پژوهش به بررسی نظریات کلان پشتیبان سلامت شهری، بررسی مدل های مفهومی برای فهم و ارزیابی سلامت شهری در مقیاس گوناگون، شناسایی و استخراج شاخص های موثر بر سلامت شهری به مفهوم عام در جهان با بهرمندی از منابع اسنادی وکتابخانه ای و تلفیق مبانی نظری و تجربی با توجه به مراحل قبل و در نهایت ارائه و طراحی الگوی مفهومی سنجش سلامت شهری پرداخته شده است. یافته های حاصل از مطالعات چهار سال اخیر نشان می دهد که سلامت شهری بیش از هر مقیاس دیگری در شهرها تعمیم یافته است و پژوهشگران بر مطالعات ذهنی بدست آمده از آن تاکید دارند. همچنین بررسی کلیه گونه های سلامت در مطالعات حوزه سلامت حاکی از ارتباط چندسویه میان تمامی مولفه های موثر بر سلامت است. عوامل و ابعاد موثر بر سلامت شهری در ادوار مختلف زمانی و با توجه به ساختار، معضلات و چالش های پیشرو شهرها متفاوت بوده و پیوسته در حال تغییر است.

امروزه با توجه به طیف وسیعی از عوامل تهدید کننده سلامت انسان در حوزه سلامت شهری، نیاز به شناسایی مولفه های موثر بر سلامت انسان امری ضروری تلقی می شود. بر این اساس پیوند میان محیط شهری و برنامه ریزی شهری جهت نیل به سلامت و رفاه شهری مورد تاکید است. هدف این پژوهش، تحلیل علم سنجی مطالعات سلامت شهری، جهت کشف مسائل و تحولات اصلی و نیز یافتن روند عملکرد نوظهور مقالات و مجلات، شناخت الگوهای همکاری و مؤلفه های تحقیق و کشف ساختار فکری سلامت شهری در ادبیات جهانی می باشد؛ جهت نیل به این اهداف، شناسایی و استخراج مولفه ها و شاخص های موثر بر سلامت شهری در مفهوم عام در جهان با بهرمندی از منابع اسنادی وکتابخانه ای معتبر خارجی و داخلی انجام گردید. در ادامه از تحلیل علم سنجی جهت کشف موضوعاتی همچون، هم زمانی وقوع دو آیتم، هم نویسندگی و هم استنادی اسناد کتاب شناختی با استفاده از روش های کمی استفاده شده است. نتایج هم زمانی وقوع دو آیتم بر اساس کلمات کلیدی نشان می دهد که کلید واژه ی "سلامت شهری" از بالاترین مجموع قدرت پیوند و تعداد دفعات هم رخدادی وقوع دو آیتم برخوردار است. مولفه های "مرگ و میر" و "شیوع" به ترتیب در رده دوم و سوم قرار گرفته اند. مولفه کویید-19 و فضای سبز، طی سال های اخیر ازجمله مولفه های مورد توجه پژوهشگران هستند. تحلیل هم نویسندگی براساس کشورها نشان می دهد که نویسندگان سه کشور آمریکا، انگلیس و استرالیا به ترتیب، بیش ترین میزان همکاری را با نویسندگان سایر کشورها در تولید مستندات علمی حوزه سلامت شهری دارند. در آخر تحلیل هم استنادی بر اساس هم استنادی نویسندگان مشخص نمود که سازمان بهداشت جهانی از بیش ترین تعداد استناد برخوردار است.

با ظهور جهانی شدن معاصر ، شهرها بیش از گذشته در عرصه ی فراملی نقش خود را برجسته نموده و در راستایدستیابی به منافع گوناگونبه گسترشتعاملات سازندهبا تقویت دیپلماسی شهری روی آورده اند .شکل گیری نمونه های موفقی از اتحادیه های شهری نظیر اتحادیه شهرهای مدیترانه، بالتیک و ... با بهره مندی از ابزار دیپلماسی شهری توسعه ی شهرها را در پی داشته و اثرگذاری ویژه ای بر فعالیت های بین المللی به ویژه صلح، همگرایی و هم افزایی شهرها داشته است. با چنین رویکردی، این پژوهش با هدف تبیین مفهوم شناختی دیپلماسی شهری و ارائه الگوی عام شبکه های شهری در جهانبا بهره مندی از روش توصیفی – تحلیلی صورت گرفته است. در این راستا بااستفاده از منابع و مقالات معتبرو بررسی تجارب موفق در این زمینه گونه های مختلف دیپلماسی شهری، سطوح و نظام همکاری دیپلماسی شهری همراه با استخراج مهم ترین ابعاد و شاخص های آن مورد بررسی قرار گرفته و در نهایت الگوی عام دیپلماسی شهری ارائه گردیده است. یافته های تحقیق نشان می دهد که دیپلماسی شهری به دو شکل دو جانبه و چندجانبه و در دو مقیاس منطقه ای و جهانی صورت گرفته و کنشگران متعددی در تحقق اهداف آن دخیل اند. در میان 32 شاخص استخراج گردیده از مطالعات و تجربیات مختلف تحقیق،مهم ترین شاخص ها، شاخص عضویت در سازمان ها و مجامع بین المللی و پس از آندو شاخص یادداشت تفاهم توسعه پایدار و تبادل دانش و خدمات می باشدکه برای مطالعات موردی در مناطق مختلف جهان قابل استفاده بوده و به کمک این شاخص ها می توان ظرفیت های شکل دهی به اتحادیه های شهری و پیوستن به آن ها را در یک منطقه مورد بررسی قرار داد.

شهر موجود زنده ای است که عرصه ای برای تعامل میان انسان و محیط می باشد. در دهه های اخیر جمعیت شهرنشین افزایش یافته که همراه با مزایا خود، معضلاتی را نیز به دنبال آورده است. همچنین ظرفیت شهرها، متناسب با حجم تحمیل شده بر آن ها نیست و درنتیجه مشکلات افزون تری به وجود می آید؛ بنابراین از طرفی رشد جمعیت شهرنشین در تمامی محلات شهری (محلات قدیمی و ارگانیک و یا محلات جدید)، در حال افزایش می باشد و مشکلات جدیدی را برای جوامع شهری و شهروندان به وجود آورده است؛ و از سوی دیگر حل بسیاری از مشکلات شهری در مقیاس های خردتری نظیر محله ای و از طریق برنامه ریزی محله مبنا قابل تحقق است. درنتیجه با توجه به روند صعودی شهرنشینی، برنامه ریزان شهری سعی در حل این مشکلات و ارائه راه حل و مدل برنامه ریزانه برای آن نظیر روندهای مشارکت از پایین به بالا می باشند تا اثرات نامطلوب محیطی را به حداقل رسانده و کیفیت زندگی را بیشتر نمایند.  هدف از پژوهش حاضر  تحلیل عوامل موثر بر تحقق پذیری برنامه ریزی محله مبنا است. پژوهش کاربردی است و با رویکرد آمیخته )کمی-کیفی) به بررسی موضوع میپردازد. در این پژوهش از روش هایی نظیر تبیین و اکتشاف عوامل موثر بر تحقق برنامه ریزی محله مبنا استفاده شده است. مورد مطالعاتی محله سنگلج تهران است. از شیوه های نظیر داده پردازی )مشاهده، پرسشنامه( استفاده شده است. حجم نمونه طبق روش نمونه گیری نیمن 264 نفر است؛ در نتیجه 264 پرسشنامه در محله سنگلج تهران تکمیل شده است. برای دستیابی به اطلاعات از تحلیل عاملی استفاده شده است. نتایج پژوهش نیز نشان میدهد که عوامل مؤثر بر تحقق برنامه ریزی محله مبنا  مواردی نظیر خدمات محله ای ، ایمنی و امنیت محله ای، ساختار محله ای، سرمایه اجتماعی، نظام حمل و نقلی، ساخت و ساز، مشاغل محله ای، جامعه مدنی، مشارکت و مسکن همه شمول است که بیشترین تاثیر را در مقیاس محله ای دارد.

پیاده روی اصلی ترین الگوی جابه جایی در کانون های زیستی به شمار می رود که به دلیل هزینه کم، دردسترس بودن و وابسته نبودن به عنصری خاص، احیای فضاهای شهری و زندگی اقتصادی و اجتماعی را به همراه داشته است. خیابان فردوسی شاهین شهر به دلیل نبود فضای شهری مناسب برای حضور شهروندان از یک سو و غلبه فضاهای سواره بر پیاده از سوی دیگر، عرصه را برای حضور شهروندان تنگ و حیات اجتماعی شهروندان را مختل کرده است. مقاله حاضر با بازخوانی معیارهای طراحی پیاده راه و تلفیق آن با کیفیت حضورپذیری، ابتدا چارچوب مفهومی پیاده راه حضورپذیر را تبیین می کند و درنهایت یک نظام سیاست گذاری فضایی و الگوی مداخله در پیاده راه های حضورپذیر شهری ارائه می دهد. این پژوهش کاربردی و روش آن ترکیبی است. در بخش کیفی با مطالعه متون معتبر جهانی در زمینه طراحی پیاده راه و کیفیت حضورپذیری، چارچوب تحقیق استخراج شد. در بخش کمی، با روش تحلیل عاملی اکتشافی، مؤلفه های سیاست گذاری فضایی پیاده راه حضورپذیر در محور مربوطه مشخص و با استفاده از تحلیل رگرسیونی، الگوی مداخله در محور مذکور ارائه شد. نتایج تحلیل عاملی و رگرسیونی، چهارده عامل را به عنوان مؤلفه های اصلی مؤثر بر سیاست گذاری فضایی در پیاده راه حضورپذیر فردوسی شاهین شهر بیان می کند. نفوذپذیری و حس تعلق، بیشترین تأثیر و دسترسی به خدمات شهری و کارایی، کمترین تأثیر را بر حضورپذیری محور فردوسی داشته اند. عوامل شفافیت، امنیت و انعطاف پذیری نیز بر حضورپذیری محور بدون تأثیر هستند.

بیان مسئله: آلودگی هوا و نزول کیفیت هوای شهری در 30 سال آینده به عنوان یکی از اصلی ترین چالش های ساکنین کلان شهرها و دلیل اصلی مرگ و میر زودرس مطرح خواهد بود. به نظر می رسد که در کنار رشد لجام گسیخته جمعیت شهری، تغییرات کالبدی منتج از بکارگیری رویکردهای سنتی در نظام های برنامه ریزی و طراحی شهری، موجب نزول کیفیت هوا در شهرها شده است. هدف: پژوهش حاضر، در نظر دارد تا با مرور ادبیات مرتبط با تهویه طبیعی، چارچوبی نظری و عملیاتی برای مفهوم سازی و سنجش تهویه شهری در مقیاس میانی (محله و بلوک)، ارائه دهد. روش: پژوهش حاضر از نوع پیمایشی و موردکاوی است و در نظر دارد تا با تبیین ارکان و محورهای اصلی مفهوم تهویه شهری، مؤلفه های اثرگذار بر تهویه شهری و ابعاد اثرپذیر از آن را مشخص و از این ره شاخص های عام سنجش کیفیت تهویه شهری را استخراج نماید. یافته ها: در مقاله حاضر، پنج عامل اثرگذار بر تهویه طبیعی و پنج حوزه اثرپذیر از آن به تفکیک مقیاس مشخص شده و در نهایت مدل مفهومی پژوهش که نماینگر تصویری کلان از ارتباطات میان مؤلفه های تأثیرگذار و نوع کنش آنها با مفهوم تهویه شهری است؛ ارائه شده است. همچنین با بهره گیری از ماتریس ارزیابی گولر و تعیین معیارهای اولویت بندی، از میان 35 شاخص عام مستخرج از مطالعات جهانی، 10 شاخص به عنوان شاخص های نهایی سنجش تهویه انتخاب گردیدند. نتیجه گیری: شناسایی شاخص های 10 گانه مورفولوژیک تأثیرگذار بر تهویه طبیعی، نشان از آن دارد که اعمال این شاخص ها در توسعه های شهری مبتنی بر تهویه ممکن است در تقابل با برخی از دستورالعمل های عام توسعه ای سایر رویکردهای شهری قرار گیرد. اختلافات ماهوی میان راهبردهای کلان رویکردهایی چون توسعه پایدار، شهر فشرده و ... با راهکارهای مدنظر در توسعه شهری مبتنی بر تهویه طبیعی، از جمله این تفاوت هاست؛ که تدقیق و تلفیق راهکارهای چندوجهی را با توجه به زمینه اقدام ضروری می نماید.

توسعه شهری دانش بنیان را می توان فرم، رهیافت و پارادایم جدیدی برای پایداری شهرها و توسعه در دوره ی دانش دانست که هدف نهایی آن ایجاد شهر دانش است. در این الگوی توسعه، تقویت اعتماد و مشارکت ذینفعان برای حرکت به سوی توسعه شهری دانش بنیان اهمیت بسزایی دارد. از سویی، با توجه به این که خوشه های دانش بنیان (شامل مکان های دانش و تکنوپل) بر این فرض استوارند که همجواری فعالیت های دانش بنیان و نوآورانه، موجب استحکام زنجیره ارزش و تعامل دانشگران و نوآوران و تسهیل به اشتراک گذاری دانش و تجربه و هم افزایی توانمندی برای توسعه خود و شهر می شود، لازم است پیش از انجام اقدامات مبتنی بر رویکرد خوشه ای، مطلوبیت این رویکرد برای توسعه شهری دانش بنیان اصفهان مورد آزمون قرار گیرد. این پژوهش برآنست تا با تحلیل شبکه های ارتباط، اعتماد و مشارکت ذینفعان کلیدی توسعه شهری دانش بنیان اصفهان به عنوان زمینه ساز انتقال و تبادل دانش، مطلوبیت رویکرد خوشه ای در توسعه شهری دانش بنیان اصفهان را به آزمون بگذارد. پژوهش حاضر با رویکردی کمی و هدف عملیاتیِ توصیفی- اکتشافی و در چارچوب مطالعه موردی انجام شده است. و از روش تحلیل شبکه اجتماعی و شاخص QAP استفاده شده است. یافته های پژوهش حاضر نشان می دهد که افزایش ارتباط بین ذینفعان منجر به افزایش چشم گیر و قابل توجه مشارکت یا افزایش قابل توجه اعتماد بین آنها نمی شود. در واقع، در صورت وجود پیوند ارتباط بین دو ذینفع، احتمال اعتماد و همچنین مشارکت بین این دو ذینفع، کمتر از ۵۰ درصد است. بنابر این، تولید دانش بنیان لزوما نیازمند وجود مکان های خاص فناورانه مانند پارک های علم و فناوری نیست بلکه می تواند در فضاهای عمومی شهر و مکان های غیررسمی نیز اتفاق بیفتد. در واقع، دانش لازم برای توسعه شهری را نباید به معنای محدود فناورانه تلقی نمود و فضایی خاص در شهر را به آن اختصاص داد.

    در مطالعه حاضر به تدقیق در ویژگی ها و گونه های مختلف سه کلان مفهوم رشد شهری، گسترش شهری و پراکنده رویی شهری، و در راستای گونه شناسی از انواع زیر گونه های آنها در مطالعات مختلف برنامه ریزی شهری و منطقه ای پرداخته شده است که همواره در متون مختلف، مشابه هم به کار رفته اند. به عبارت دیگر، هدف این مقاله تبیین مفهومی و فضایی از واژه هایی همچون رشد شهری، گسترش شهری و پراکنده رویی شهری و گونه های مربوط به آن است و به دلیل تشابه و جایگزینی این مفاهیم در ادبیات جهانی، تا حد ممکن، حد و مرز هر یک از آنها و نقاط تشابه و افتراق را شناسایی نموده و در نهایت چارچوب مفهومی مشخصی برای شناسایی آنها ارائه نماید. روش تحقیق در این مطالعه نیز تلقیقی از روش های اسنادی و روش تحلیل اکتشافی مبتنی بر تدقیق در ادبیات موضوع و تبیین تطبیقی مطالعات جهانی است. بر اساس یافته های این مطالعه، مقاله حاضر بعد از رسیدن به 10 الگوی مشخص از سه کلان مفهوم مربوطه در حوزه ادبیات شهرسازی، در نهایت، گونه شناسی خاص این مطالعه را با تکیه بر یافته های نظری پژوهش ارائه داده است.

رویکرد بینامتنی یا ارجاعات میان متنی یکی از مباحث مهمّ و مورد توجّه نظریه پردازان معاصر است. در این رویکرد، فرض بر این است که متون مختلف از دیرباز با یکدیگر تعامل داشته و تحت تأثیر آثار پیش از خود خلق شده اند. از این رو، هیچ اثر مستقلّی را نمی توان یافت که از این تأثیرپذیری و روابط بینامتنی متقابل برکنار بوده باشد. از جمله متونی که در این زمینه قابل بررسی هستند، قصاید فراوانی است که در مدح و ستایش امام هشتم شیعیان به زبان فارسی و عربی به رشتة نظم درآمده اند. با نگاهی به این قصاید ملاحظه می شود؛ اشتراکات معنایی و لفظی بسیاری در آن ها وجود دارد؛ گویی هر یک از آن ها با توجّه به شعر قبل از خود سروده شده اند. در این جستار، کوشش شده است تا دو قصیدة رضویّه از ابن یمین به زبان فارسی و صاحب بن عبّاد به زبان عربی، بر اساس نظریّة بینامتنی مورد بررسی قرار گیرد. نتیجه، بیانگر این است که قصاید مدّنظر در دو حوزة محتوا و ساختار دارای اشتراکات زیادی است به گونه ای که می توان ادّعا کرد؛ در این دو متن، تعامل و روابط دیالکتیکی و به تعبیر باختین، منطق مکالمه، حکم فرما بوده است.

شعر «هزارة دوم آهوی کوهی» یکی از اشعار محمد رضا شفیعی کدکنی است که شاعر سعی کرده است در آن، با استفاده از زبان ادبی فاخر، تناسب محکمی میان صورت و محتوا ایجاد کند. اصولا شعر، یک نیاز درونی است که در زبان شکل می گیرد و به فعلیت می رسد. زبانی که از امکانات و عناصر خاصی بهره برده و به درجة هنری رسیده است. در سایة کاربست همین عناصر و امکانات است که ساختار شعر، شکل می گیرد. بررسی ساختاری یک اثر ادبی به معنی بررسی مجموعة اجزا و عواملی است که کلّیت آن اثر را به وجود آورده است. در این مقاله با روشی تحلیلی - توصیفی به مولفه های تکرار، انسجام و روایت در شعر «هزارة دوم آهوی کوهی» پرداخته شده است تا نقش روابط موجود بر عناصر ساختاری این شعر که دلالت کلّی این شعر را ساخته اند، تبیین و از این طریق مهم ترین ویژگی های ساختاری این شعر نشان داده شود. نتیجة پژوهش بیانگر این است که شاعر با کمک گرفتن از این اصول، زبان شعری خود را از زبان عادی متمایز ساخته و با استفاده از این تمهیدات زیباشناختی، وحدت خاصی میان صورت و محتوای شعر برقرار ساخته است. راز مقبولیت شعر «هزارة دوم آهوی کوهی» در استفادة بجا و مناسب از همین روابط ساختاری در کلیّت شعر است.

استراتژی توسعه شهری، رویکردی مسأله گرا، با محوریت فقر شهری، حاشیه نشینی، فشارهای زیست محیطی و نابرابری اجتماعی است. این طرح با رویکردی راهبردی در پی حل معضلات نوین شهری در کشورهای کمتر توسعه یافته است. هدف پژوهش حاضر بررسی نظام مدیریت توسعه شهری ایران، جهت سنجش قابلیت آن برای پذیرش و اجرای این طرح هاست. پژوهش کاربردی حاضر، با استفاده از استراتژی تلفیقی قیاسی- استقرایی و رویکرد تحقیق کمی؛ اصول و شاخص های استراتژی توسعه شهری را با ابزار پرسشنامه بسته طی نظرسنجی از تعداد 114 نفر از اساتید دانشگاه ها، صاحبنظران و مدیران شهری در نظام مدیریت توسعه شهری ایران امکان سنجی کرده است. نتایج حاصل از پرسشنامه در نرم افزار SPSS وارد شده و با استفاده از تحلیل عاملی با روش اکتشافی مورد تحلیل قرار گرفته است. سپس با استفاده از تحلیل رگرسیونی، مهمترین حوزه های نیازمند اقدام و راهکارهای عملیاتی جهت تحقق طرح استارتژی توسعه شهری ارائه گردیده است. در مرحله تحلیل، میزان KMO برابر 703/0 بوده که بیانگر تناسب داده ها و رضایت بخش بودن تحلیل عاملی است و سطح معناداری تحلیل نیز که توسط آزمون کرویت بارتلت سنجیده می شود برابر 000/0 بوده که به معنای همبستگی بین متغییرهاست. سپس طی ماتریس چرخش عوامل به روش واریماکس، شش عامل اثرگذار تحقق طرح مشخص گردیده و با استفاده از تحلیل رگرسیونی به روش گام به گام، مهم ترین حوزه های نیازمند اقدام مشخص شده که به ترتیب، ساختار بهره وری اقتصادی با امتیاز 017/1، مسکن با امتیاز 648/0، دسترسی به فناوری پیشرفته با امتیاز 434/0، دسترسی به بازار با امتیاز 408/0 و خدمات اساسی شهری با امتیاز 346/0 بوده است. نتایج حاصل از این پژوهش می تواند در برنامه ریزی های کلان کشوری مانند برنامه های توسعه پنج ساله و یا طرح های توسعه شهری کاربرد داشته باشد.

     برآمدن پست مدرنیسم به منزله جنبشی فکری و بروز رویکرد رادیکال آن، پیامد سرخوردگی جامعه اروپایی از دستاوردهای مدرنیته است. منتقدان نتیجه واقعی عقلانیت مدرن را، دنیایی بحران زده، سردرگم، مشحون از خشونت و پیش بینی ناپذیر می دانند. این جنبش در طول چند دهه به جریانی جهانی تبدیل شد. ایران نیز از دهه چهل، تحت تأثیر آن قرارگرفت. یکی از حوزه های متأثر این جنبش، شعر فارسی است که البته به طور مشخص، جریان شعر پست مدرن، با این عنوان، از دهه هفتاد در ایران مطرح شد و مورد توجه بسیاری از شاعران قرارگرفت. اما غالب منتقدان این جریان را تقلیدی از شعر غرب و کاملاً تصنعی دانسته و عقیده دارند این نوع شعر به خاطر ریشه نداشتن در فرهنگ و جامعه ایرانی اصالت ندارد. در این مقاله نویسندگان، با روشی توصیفی- تحلیلی، با استفاده از نظریه گفتمان، تلاش کرده اند که نشان دهند همه آن اصولی که گفتمان شناسی درباره تأثیر عوامل بیرونی مانند فرهنگ، سیاست، اقتصاد و... برای ایجاد متن ادبی خاص بیان می کند، درباره شعر پست مدرن ایران نیز صدق می کند، زیرا موضوعی به این اهمیت را از طریق تزریق ترجمه یا تقلید صرف نمی توان به طور مکانیکی و تصنعی به وجود آورد. حتی در صورت ایجاد نیز به جریان فراگیری که امروز هست تبدیل نمی شود.

شهرهای جهانی شهرهایی هستند که نه تنها گردش سرمایه جهانی را از طریق به جریان انداختن سرمایه، اطلاعات و سایر جریان های فیزیکی در شبکه فرامرزی مالی امکان پذیر می کنند، بلکه از گردش سرمایه جهانی در راستای ارتقای ابعاد گوناگون اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و کالبدی خود نیز بهره می گیرند. بنابراین بی توجهی به مقوله جهانی شدن می تواند به محرومیت از بهره گیری از این سرمایه های شگرف در شهر منجر شود. در این راستا پژوهش حاضر با هدف شناسایی عوامل موثر بر جهانی شدن شهر تهران و ارائه راهکارهایی جهت ارتقای آن صورت گرفته است. بدین منظور، پس از تعریف جهانی شدن و شهرهای جهانی، شاخص ها و معیارهای جهانی شدن شهرها از طریق مطالعه اسنادی مقالات معتبر در این زمینه شناسایی شده اند. سپس این شاخص ها از طریق پرسشنامه و براساس نظر متخصصین و اساتید دانشگاهی در رابطه با شهر تهران بومی شده اند. در مرحله بعد، مهمترین عوامل موثر بر جهانی شدن تهران با استفاده از تحلیل عاملی شناسایی شده است. نهایتاً راهکارهایی عملیاتی جهت ارتقای نقش جهانی تهران با استفاده از تحلیل رگرسیونی پیشنهاد گردیده است. نتایج پژوهش حاضر نشان می دهد که تسهیلات خدماتی و مالی، همزیستی فرهنگی- سیاسی، تعاملات اقتصادی فرامرزی و روابط بین المللی در مقایسه با سایر عوامل بیشترین اهمیت را در جهانی شدن تهران بر عهده دارند. بر این اساس اتخاذ راهکارهایی همچون فراهم آوردن زمینه حقوقی و نیز امنیت اقتصادی جهت استقرار شرکت های چند ملیتی، تقویت مبادلات اقتصادی و مالی تهران با سایر شهرهای جهانی فعال، ایجاد و بهبود تسهیلات لازم برای جذب جمعیت خارجی و حذف موانع تجارت آزاد می تواند به ایجاد و تقویت نقش جهانیتهران منجر شود.