محمدصالح ذاکری

در کتاب ها و کلاس های «فن بیان و گویندگی» چگونگی تلفظ دقیق و از مخرج اصلی هر آوا آموزش داده می شود تا اصالت آنها رعایت شود. نگارنده در طول یک دهه گذشته، با دقت در بخش های خبری صداوسیما، نمونه هایی از اصرار بر رعایت این آموزه ها را در این برنامه ها مشاهده و ثبت کرده است. در مقاله حاضر، به این موضوع پرداخته شده که تلفظ دقیق، در چه مواردی ضروری و در چه مواردی اختیاری است. همچنین، به این پرسش پرداخته شده است که آیا اساساً مقاومت در برابر فرایندهایی مانند همگونی امکان پذیر است و در صورت ممکن بودن، آیا این مقاومت به نتیجه موردنظر یعنی تلفظ دقیق کلمات منتهی می شود. مفهوم «تلفظ طبیعی» در مقاله حاضر، از پژوهش میلانیان الهام گرفته شده است. روش پژوهش در مقاله حاضر، به صورت اَسنادی و شیوه تحلیل داده ها به صورت تحلیل محتوای کیفی بوده است. نتایج نشان داد که رعایت تلفظ دقیق، در برخی موارد خاص مانند تداخل با کلمات هم آوا، قرائت متون ادبی، قرائت متون مقدس و اصطلاحات و اسامی خاص ضروری و در سایر موارد، اختیاری است و به عوامل کنشی مانند سرعت و سبک گفتار بستگی دارد. علاوه براین، گویندگانی که در برابر فرایندهایی مانند همگونی مقاومت می کنند، عملاً به هدف خود یعنی تلفظ دقیق دست نمی یابند؛ آنها تنها جایگاه وقوع همگونی را تغییر می دهند و درواقع، همگونی پیشرو را به پسرو و یا همگونی پسرو را به پیشرو تبدیل می کنند.

روند تبدیل گونه ای از یک زبان به زبان معیار را در اصطلاح جامعه شناسی زبان، معیارسازی می نامند. یکی از راه های بالا بردن جایگاه و اعتبار یک زبان، ایجاد گونه معیار در آن است؛ به طوری که وجود آن را یکی از ملاک ها برای تشخیص زبان از گویش دانسته اند. در این نوشته، قصد داریم روند رسیدن به گونه معیار در زبان مازندرانی را مورد بررسی قرار دهیم؛ اینکه: چه ضرورتی برای رسیدن به زبان معیار در زبان مازندرانی وجود دارد و مراحل و راه های رسیدن به آن بر اساس دیدگاه زبان شناس نروژی آینار هاگن کدام است. در ابتدا به این موضوع پرداختیم که معیارسازی چیست و زبان معیار چه ویژگی هائی دارد؛ سپس ضرورت های معیارسازی زبان مازندرانی مطرح شده که عبارتند از: استفاده از زبان محلی در رادیو و تلویزیون، چاپ کتاب و روزنامه به زبان مازندرانی، کاربرد زبان مازندرانی در فضای مجازی و آموزش زبان مازندرانی در سطح مدارس و دانشگاه ها؛ در پایان، وضعیت زبان مازندرانی از نظر معیارسازی در چهار مرحله: انتخاب گونه معیار، تدوین و تثبیت، گسترش نقش ها و بالاخره پذیرش آن از طرف جامعه تشریح شده است.