نیاحه

سوگواری و عزاداری رسمی است که از گذشته تا کنون در زندگی اجتماعی بشر بوده و بخشی از آداب و رسوم جوامع و اقوام به آن اختصاص یافته است. شناخت و تبیین آیین های سوگواری عصر جاهلی، گامی در راستای آگاهی به زمینه صدور برخی احکام اسلامی مرتبط با سوگواری و معیاری برای شناخت سنت ها و شیوه های نادرست آن است که گاه تا پس از ظهور اسلام نیز استمرار یافته است. به همین منظور در این نوشتار، با روش توصیفی- تحلیلی و با تکیه بر داده های اسنادی-کتابخانه ای، مواجهه با مصیبت، در دو گونه سوگواری عمومی و گزارش های سوگواری شیوخ قبایل عصر جاهلی بررسی شد. بر اساس یافته های پژوهش، برخی از رفتارها مانند نیاحه و آسیب زدن به بدن و نظیر آن، با وجود اینکه ممکن است در لحظه مصیبت، رنج مصیبت دیدگان را بکاهد، اما در برخی موارد خرافی و مذموم است.

عزاداری برای اولیاء الهی یکی از شعائر اسلامی است که از سوی شیعیان و برخی اهل سنّت به عنوان امری مشروع و حتی پسندیده شناخته شده است. امّا وهابیّت و برخی چهره های اهل سنّت با استناد به شش دلیل، عزاداری را نامشروع قلمداد کرده اند. در این مقاله، با توصیف دیدگاه منکران و تحلیل متنی و دلالی آن، این ادلّه در بوته نقد گذاشته شده است. حرمت نیاحه، مهم ترین دلیل عدم مشروعیّت عزاداری بیان شده که با واکاوی معنا و مصداق نیاحه، تفاوت آن با عزاداری های مرسوم آشکار می شود. بدعت بودن دلیل دیگری است که ثبت سیره پیامبر(ص) و صحابه در برگزاری عزاداری برای شهداء، کلّیّت این دلیل را مخدوش می کند؛ امّا عدم مشروعیّت برگزاری عزاداری بیش از سه روز نیز مستند روایی قابل قبولی ندارد و عمل پیامبر خدا(ص) در عزاداری برای مادرشان پس از حدود 50 سال، آن را نفی می کند. عذاب شدن میّت با صدای گریه کنندگان نیز دلیل کاملی نیست؛ زیرا مراد از تعذیب در این روایات، اذیّت شدن با صدای نیاحه مذموم است و در عزاداری، این نیاحه وجود ندارد. لزوم تسریع در دفن میّت و تجدید حزن ادله دیگری است که منکران عزاداری به آن استناد می کنند امّا این دو دلیل، هیچ صراحتی در حرمت عزاداری ندارند.