درخت حوزه‌های تخصصی

خیال نزد فارابی قوه¬ای است که عهده¬دار حفظ صور محسوسات و تجزیه و ترکیب آنها و محاکات از محسوس و معقول توسط صور محسوس است. فارابی خیال را واسط میان ادراک حسی و عقلی و تنها راه دست¬یابی جمهور به حقایق معقول می¬داند و نیز خیال از دیدگاه وی تنها طریق هدایت مردم به سعادت عقلانی است. او خیال را در تبیین نبوت به کار برده است. حقایق و سعادت معقول به واسطة وحی به عقل و قوای خیالی نبی افاضه می¬شود. خیال در اندیشة فارابی دارای کارکردهای سیاسی اجتماعی است. سیاستمداران و رؤسای مدینة فاضله، افعال اجتماعی را که در رسیدن به سعادت نقش دارند به قوای خیالی جمهور منتقل می¬کنند.

در طول تاریخ اندیشة فلسفی، رویکردهای گوناگونی را در معرفت‌شناسی می‌توان شناسایی کرد که‌ مهم‌ترین آنها عبارتند از:‌ 1. رویکرد قدما؛‌ 2.رویکرد مدرن که بر فلسفه عقل‌گرای مدرن اروپایی مبتنی است؛ 3. رویکردی بر پایه فلسفةتحلیلی معاصر یا فلسفةکشورهای انگلیسی زبان. 4. رویکرد مبتنی بر فلسفه‌های اروپایی همچون هرمنوتیک فلسفی، پست‌مدرنیسم و... که بیشتر از آموزه‌های کانتی اثرپذیرفته‌اند. امروزه گرایش‌های گوناگونی در معرفت‌شناسی دیده می‌شود که هر یک بر نگرش فلسفی ویژه‌ای مبتنی است. هر یک از گرایش‌ها و رویکردهای یاد شده طرفداران بسیاری در برخی محافل دانشگاهی دارد.در این نوشتار، می‌کوشیم تا رویکرد قدما و ویژگی‌های آن را شرح دهیم. سپس گرایش اندیشمندان مسلمان را که از این رویکرد اثرپذیرفته و نقشی را که آنها در رشد این رویکرد ایفا کردنده‌اند بررسی می‌کنیم؛ به ویژه با توجه به مسئله عقلانیت معرفت و عقلانی نبودن شکاکیت و نسبیت‌گرایی مطلق این مسئله را می‌کاویم.

«معرفت‌شناسی فمینیسم» رویکردی است نوظهور که با تکیه بر تأثیر مستقیم عنصر جنسیت بر معرفت در جامعه غربی متولد شد. اگرچه غایت و هدف این رویکرد به منظور از میان برداشتن تبعیض ادعا شده در معرفت است؛ با این حال، بحث تازه‌ای در عرصه معرفت‌شناسی مطرح می‌سازد که پیش از این در معرفت‌شناسی برجسته نشده بود. رویکردهای سه‌گانه رادیکال، لیبرال، و از لحاظ دیدگاه هر کدام با توسّل به معرفت‌شناسی‌های پیش از خود، به نحوی موضوع تأثیر جنسیت بر امر شناخت را مورد بررسی قرار دادند. با این‌همه، این رویکردها در درون خود، از مبانی معرفت‌شناسی حاکم بر عصر نوین بهره برده و به نوعی آنها را مبنای کار خود قرار داده‌اند. به عبارت دیگر، درون هر رویکرد معرفت‌شناسی فمینیستی، خواه رویکردی حداقلی باشد یا حداکثری، عناصری مانند تفکیک دکارتی سوژه و ابژه، عقل دکارتی، توجه به جایگاه سوژه، ذات‌گرایی و واقعیت ثابت قابل مشاهده و ردگیری است. از این‌رو، بررسی این مبانی کمک زیادی به روشن شدن معرفت‌شناسی فمینیسم می‌کند.