درخت حوزه‌های تخصصی

حویل مدرک یک مفهوم پویاست که به شدت تحت تأثیر تحولات اقتصادی و فناوری است. طرح فیدو توسط برنامه‌های الکترونیکی کتابخانه‌ بریتانیا حمایت می‌شود و هدف اصلی آن  تهیه اطلاعات روزآمد و مناسب برای مدیران کتابخانه‌ها در این رشته پویاست. بررسی وب سایت‌های مربوط به تحویل مدرک در جهت تلاش برای نیل به این هدف انجام شده است. این نوشته به شناسایی وب سایت‌های  مهم خدمات تحویل مدرک که ممکن است مورد استفاده مدیران کتابخانه‌ها قرار گیرند، می‌پردازد و نقدی جالب از این سایت‌ها از دید شاغلین و محققین بدست می‌دهد. وب سایت‌های مورد مطالعه شامل فهرست‌های تهیه کنندگان مدارک، گزارش برنامه‌های تحقیقاتی، توسعه نظام‌ها، ابتکارات ملی و سایت‌های حرفه‌ای، می‌شود. دامنه این پژوهش جهانی است و تلاش ویژه‌ای نسبت به معرفی سایت‌های خارج از آمریکا صورت  گرفته است.

کی از مهم‌ترین تحولات اخیر در کتابخانهها افزایش دسترسی به ویرایشهای الکترونیکی مجلات منتشره توسط ناشران بزرگ است. دستیابی پیوسته، سریع و به صورت مجازی به متن کامل مقالات، بازنگری اساسی در مورد چگونگی فراهم‌آوری اطلاعات و خدمات کتابخانهها برای استفاده‌کنندگان را ضروری میسازد. سؤالاتی از قبیل این که آیا موجودیت فیزیکی کتابخانهها هنوز هم مورد نیاز است، آیا استفاده‌کنندگان نهایی به تنهایی قادرند امر جستجو و بازیابی اسناد و مدارک مورد نیاز خود را به انجام برسانند، چگونه میتوان خدمات سنتی و نوین را به صورت کارآیی با هم تلفیق و ترکیب نمود، و غیرآن مطرح هستند. بههرحال، در مورد مسائل فنی، مدلهای تجاری و زیرساختهای تحویل و تبادل اطلاعات بین دست اندرکاران سنتی سؤالاتی وجود دارد که هنوز پاسخی به آنها داده نشده است و یک اصل اساسی که کتابخانهها بتوانند براساس آن تصمیم مطمئنی درباره‌ آینده‌ خود بگیرند، وجود ندارد. با شناخت و بررسی جایگاه خدمات تهیه و تحویل مدرک در الگوی جدید، چنانچه تهیهکنندگان اطلاعات، قدر موقعیتها و فرصتهای جدید را بدانند، مطمئناً با توجه به دگرگونی اساسی و قابل توجهی که در وظایف آنها به وجود آمده است، خواهند توانست نقش بهتر و مفیدتری ایفا نمایند.

سازمان جهانی مالکیت معنوی (ویپو) روز 14 ژوئیه سال 1967 با امضای موافقتنامه ای در استکهلم تاسیس گردید. موافقتنامه مزبور  روز 26 آوریل سال 1970 به مرحله اجرا در آمد      . اساس سازمانی که اینکه ویپو نامیده می شود. در سالهای 1883 (تاریخ تاسیس کنوانسیون پاریس) و 1886 (سال تاسیس کنوانسیون برن ) ریخته شد. هر دو کنوانسیون مقدمات تاسیس یک دفتر بین المللی یا دبیرخانه را فراهم ساختند. این دو کنوانسیون در سال 1893 متحد شدند  و تحت عنوانهای گوناگونی بکار پرداختند، آخرین آنها، دفتر متحد بین المللی حمایت از مالکیت معنوی است که به BIRPJ (کلمه  اختصاری عنوان فرانسوی آن) نیز معروف است، ویپو در 17 دسامبر 1974 بعنوان یک آژانس تخصصی در شمار سازمانهای تخصصی ملل متحد درآمد.

هدف اصلی این پژوهش، بررسی عوامل و راهکارهای موءثر در رفع نیازهای اطلاعاتی محققین علوم زلزله در دو حوزهء پژوهشی می‌باشد. در این مطالعه ارتباط بین متغیرهای نوع کار، مدرک تحصیلی، و تجربهء محققین با میزان استفادهء آنها از منابع اطلاعاتی مورد بررسی قرار می‌گیرد و با تجزیه و تحلیل اطلاعات به‌دست آمده، ابتدا با منابع و روش‌های کسب اطلاع در جامعهء فوق آشنا می‌شویم و سپس مسائل و مشکلات آن‌ها در راه تأمین نیازهای اطلاعاتی تعیین می‌گردد.

در این مقاله، پس از ذکر مقدمة کوتاهی دربارة سابقه تاریخی کتابخانه ها و خدمات اطلاع رسانی چین، به تکامل و وضع موجود آنها اشاره می شود. بر کاربرد اطلاعات، بعنوان خط مشی اساسی در نوسازی چین تاکید می گردد. آنگاه عناصر اصلی نظام اطلاعاتی که بوسیله موسسه اطلاعات علمی و فنی (ایستیک) هماهنگ می گردد و نظام کتابخانه های چین توصیف می شود. سپس آموزش کارکنان و جنبه های خودکار کردن خدمات اطلاعاتی مورد بحث قرار می گیرد. مقاله، مبتنی بر تجارب شخصی نویسنده است که سالها در راس موسسه اطلاعات علمی و فنی چین بخدمت مشغول بوده است.

مرکز ‌اطلاعات شبکه کشاورزی (ای.جی.ان.آی.سی)، نظام اشاعه اطلاعات اینترنتی برای بهبود کیفیت منابع و اطلاعات کشاورزی می‌باشد. در حال حاضر بیش از 35 سازمان در این شبکه فعال هستند که هر یک بخش کوچکی از اطلاعات تخصصی آن را تأمین می‌کند. این نظام اطلاعاتی شامل برنامه‌های منظم جهت مداری است که اطلاعات کشاورزی و امور مربوطه و منابع مرجع چند رسانه‌ای برای استفادهء عموم، دانش‌پژوهان، گروه‌های تجاری و کاربران دولتی فراهم می‌آورد. بعضی از اهداف ای.جی.ان.آی.سی از این قرار است: شناسایی و ارزیابی مجموعه عظیم اطلاعات و منابع الکترونیکی، سهولت دسترسی و بازیابی از مفیدترین منابع اطلاعاتی، گردآوری کامل‌ترین آن‌ها، اطلاع‌رسانی به متخصصین مناطق تحت بررسی و خدمات مرجع پیوسته، استفاده ازخصوصیت اشاعه اینترنتی به عنوان اهرمی جهت اطمینان خاطر از این که کار و مسئولیت به یک نسبت در این امر دخالت داشته‌اند و سهولت در همکاری و ارتباط بین جامعه بزرگ کشاورزی، ویژگی شاخص هر یک از این مراکز ارائه خدمات مرجع می‌باشد. اعضاء همواره خلاصه‌ای در مورد این مرکز و دو نمونه مطالعاتی در دسترسی کاربران قرار می‌دهند. آنها کارهای انجام شده توسط دانشگاه مینه سوتا در آماده‌سازی برای انتقال منابع مرجع به دانشگاه، ایالت تا سطح جهانی را شرح می‌دهند و نیز تلاش‌های دانشگاه ایالتی واشنگتن را برای ساخت مجموعه مراجع دیجیتالی به بحث می‌پردازد.

برنامه ریزی های منطقه ای و عمرانی ایجاب می کند که برای شناخت مسائل اقتصادی و اجتماعی کشور، سنجش عملکرد سیاستها در زمینه تعیین اولویت های مختلف و مطالعه تغییرات اقتصادی و اجتماعی حاصله و اتخاذ تصمیمات اجرائی لازم و بموقع، بررسی هائی چند بر مبنای داده های آماری انجام گیرد. این بررسی ها مبتنی بر اطلاعات آماری دستگاههای مختلف مملکتی انجام می گیرد و انتشارات سازمانهای دولتی که در سطوح وسیع، اطلاعات و ارقام آماری مورد نیاز را در اختیار قرار می دهد، در انجام بررسی های مزبور نقش اصلی و سازنده را ایفا می کند. اطلاعات و داده های آماری معمولاً از دو طریق سرشماری و آمارگیری نمونه ای و گاهی از طریق ثبت جاری وقایع فراهم و گردآوری می شوند.

فهرست کتابخانه, صورتی از کتابها و سایر مواد خواندنی موجود در یک کتابخانه یا چند کتابخانه است. این صورت معرّف کتابهایی را دربرمیگیرد که طبق یک طرح معین مرتب شده اند. تفاوتش با کتابشناسی در این است که فهرست صورتی است که منابع یک مجموعه, یک کتابخانه یا منابع مجموعه ای از کتابخانه های یک ناحیه یا کشور را ثبت, توصیف و نمایه میکند. فهرستنویسی به مراحل عملیات گوناگونی گفته میشود که برای تهیه معرفهای مواد خواندنی دریک مجموعه و نگهداری آن انجام میشود.

اسطوره را می توان بمثابه عقیده ای اثبات نشده تعریف کرد که بدون هیچگونه دید انتقادی پذیرفته می شود و برای توجیه یک عرف اجتماعی بکار می رود. یکی از این اسطوره ها که بر کتابداری حاکم است این عقیده است که فارغ التحصیل رشته کتابداری با داشتن گواهینامة این حرفه یک متخصص ورزیده در تمام زمینه های این رشته می باشد. از یک کتابدار حرفه ای که بتازگی با مدرک فوق لیسانس کتابداری فارغ التحصیل شده و در بسیاری از زمینه های کتابداری دروسی را گزرانده است، انتظار می رود که بتواند بلافاصله در یک پست سطح بالای کتابداری انجام وظیفه کند. فرض بر این است که کتابداران بمحض اینکه در رشته خود دانش لازم را فراگرفتند، می توانند در هر قسمت از کتابخانه که مورد علاقه آنان است بنحوی مؤثر کار کنند. همچنین فرض بر این است که کتابداران در هر لحظه می توانند به سایر قسمتهای کتابخانه منتقل شوند و وظایف آن قسمت را بنحو احسن انجام دهند، اما واقعیت چیز دیگری است.

در این مقاله ثابت می شود که میتوان با ترکیب مطالب تعدادی منبع ماشین خوان (machine-readable)بانک واژگان ساخت. همچنین درباره اطلاعاتی بحث می شودکه در واژه هست و در بازیابی اطلاعات (information retrieval) و دیگر حوزه های پردازش زبان نظیر رابطه های بانک اطلاعات (database interfaces) و نظامهای خود کاربرگه آرائی به کار میرود. ساختار بانک واژگان که در نظام مدیریت بانک اطلاعات رابطه ای اراکل (Oracle Relational Database) (Management System) طرح جدولهای موجود در بانک مذکور نیز توصیف خواهد شد. دستیابی به بانک علاوه بر فهرست الفبائی سنتی از راه ریشه به مشتق و برعکس و از راه روابط واژگانی ومعنائی کلمه ها نیز میسّر است به طوری که بانک هم به صورت تزار روس و هم به شکل فرهنگ لغت به کار می رود. بانک مورد نظر دارای فهرستی بی انتها (open-ended) و تعریف دار (Self-defining) است. ویژگی واژه های هر جدول در خود بانک نیز مشخص شده است. این بانک را میتوان به راحتی و بایک رابط (SQL) که افزایش واژه های جدید به جدولها را آسان میکند گسترش داد.

در مستندسازی رایانه ای به طور معمول نمایه سازی با نظر به متن انجام می شود و نه با توجه به استفاده کنندگان از رایانه، که [در واقع] خوانندگان این مدارک هستند. امروزه که کاربران بر اطلاعات مستندسازی شده ای که از طریق ارتباط پیوسته بازیابی می کنند، کنترل بیشتری دارند، این وضع در حال دگرگونی است. این مقاله گزارشی است از پروژه ای که به منظور کشف نیازهای کاربران از دو بعد به هم تنیده دانش و زبان انجام گرفته است. این گزارش مربوط به استفاده کنندگان از سیستم IBM AS/400 و مستندسازی حفاظت رایانه ای است. طرح های پیشنهادی با در نظر گرفتن نیازهای زبانی و دانش کاربران، روش نوینی را در ایجاد نمایه ها عرضه می دارد.

تکامل فوق العاده و بی سابقه حوزه های اطلاعات تخصصی, کار را در جریان زمان به یک سری دانش های مختلف مربوط گردانیده است. این دانش ها یا هم اکنون جاافتاده و استحکام یافته اند و با اینکه درحال قوام گرفتن و استحکام یافتن هستند. تکامل حوزه های اطلاعاتی تخصصی همچنین به تحقیق در مناسبات اساسی متقابل بین این حوزه ها و نیز بررسی ترتیب منطقی آنها در نظام دانش ها منجر شده است. ما در اینجا آنچه را که مربوط به حوزه های اطلاعات تخصصی می‌شود حوزه های موضوعی و آن دانش هایی را که به این حوزه ها مربوط هستند حوزه های احاطی نام می‌گذاریم.

همه‌ ما در یک‌ «محیط‌ اطلاعاتی‌» زندگی‌ می‌کنیم‌. از بُعد جغرافیایی‌ این‌ محیط‌ شامل‌ محیط‌ اطلاعاتی‌ جامعه‌ عرب‌ می‌باشد. مطالعه‌ نشان‌ می‌دهد که‌ هیچ‌ نظام‌ مشخص‌ و مدون‌ اطلاعاتی‌ در این‌ محیط‌ دیده‌ نمی‌شود؛ از اطلاعات‌ تولید شده‌، میزان‌ آن‌، کیفیت‌ و شکل‌ آن‌ ، اطلاعات‌ کامل‌ و صحیحی‌ در دست‌ نیست‌؛ پژوهشگران‌ حوزه‌های‌ مختلف‌ شناسائی‌ نشده‌اند؛ موضوعات‌ اساسی‌ که‌ باید برروی‌ آن‌ها پژوهش‌ صورت‌ پذیرد اولویت‌بندی‌ نشده‌ و زیرساخت‌های‌ لازم‌ برای‌ تبادل‌ اطلاعات‌ فراهم‌ نشده‌اند. سیاست‌های‌ کلان‌ ملی‌، منطقه‌ای‌ و بین‌المللی‌ در ارتباط‌ با نظام‌های‌ اطلاع‌رسانی‌ طراحی‌ و طرح‌ریزی‌ نشده‌اند و شبکة‌ مناسبی‌ برای‌ ثبت‌ و ضبط‌ و تبادل‌ اطلاعات‌ به‌ وجود نیامده‌ است‌. در این‌ مطالعه‌ سعی‌ شده‌ است‌ شمای‌ کلی‌ این‌ محیط‌ تحت‌ مقولات‌ فناوری‌، نیروی‌انسانی‌ آموزش‌دیده‌ و متخصص‌، زیرساخت‌های‌ ارتباطی‌، مسایل‌ مربوط‌ به‌ فرهنگ‌ و توسعة‌ فرهنگی‌، عوامل‌ درون‌ محیطی‌ و برون‌ محیطی‌، مسایل‌ مربوط‌ به‌ بومی‌کردن‌ و درونی‌کردن‌ شبکه‌ها، ارتباط‌ دانشگاه‌ با جامعه‌، آموزش‌ و نظام‌های‌ اطلاع‌رسانی‌ ترسیم‌ شود.

مرجع واقعی و 5 سؤالممتحقیق هشت موتور کاوش با پاسخهایی که به 21 سؤالتدر این ساختگی می‌دهند، ارزیابی می‌شود. توانائیهای بازیابی و تنظیم مواد مرتبط موتورهای کاوش بوسیله دقت، تکراری بودن، امتیاز مرتبط ترین منبع و امتیاز تنظیم براساس ارتباط اندازه‌گیری شده است. موتورهای کاوش جوابهای خوبی برای سؤالات مرجع ارائه ندادند ولی برای سؤالات موضوعی خوب عمل کردند. برای تست T دو نوع سؤال متفاوت از نظر خصوصیت تهیه شد. به طوری که بهترین موتورها با نوع سؤالات مشخص شدند. Opentext در برخورد با سؤالات مرجع و Infoseek در جوابگویی به سؤالات موضوعی از همه بهتر بودند.

" اخیراً چاپ انگلیسی جدیدترین واژه نامه سازمان همکاری اقتصادی و عمران (OECD) در زمینه مسائل توسعه اقتصادی و اجتماعی منتشر شده است.آشنائی با این مجموعه برای مراکز دکومانتاسیون خصوصاً آنهائیکه با مسائل اقتصادی و اجتماعی سر و کار دارند به پنج دلیل عمده بسیار سودمند است. 1- آگاهی بر اقدامات سازمانهای بین المللی در زمینه اطلاع رسانی بمنظور استفاده از تجربیات آنها در طرح ریزی یک سیستم صحیح ذخیره و بازیابی اطلاعات 2- آشنائی با طبقه بندی این مجموعه و امکان تبعیت از آن برای مراکز دکومانتاسیون 3- آشنائی با واژه های مترادف در زمینه های اقتصادی و اجتماعی و قلمرو معنائی هر یک 4-آگاهی بر مفاهیم جدید در زمینه های مختلف تخصصی 5-دست یابی به معادل فرانسه هر واژه انگلیسی در زمینه های بالا. "

«مؤسسه اطلاعات علمی و فنی چین» (ایستیک)1 سازمانی است که با تکیه بر توان سازمان‌دهی اطلاعاتی خود، خدمات اطلاعاتی به جامعه عرضه می‌کند. خدمات اطلاعاتی یکی از حوزه‌هایی است که در حال حاضر پیشرفت سریعی دارد و این روند در قرن 21 نیز ادامه خواهد داشت. کارکنان بخش‌های اطلاعات علمی و فنی باید مبنای کار خود را بر اطلاعات علمی و فنی بگذارند، با نیازهای جامعه هماهنگ باشند، و رفع نیازهای اطلاعاتی کاربران را وظیفة خود بدانند و تنها در این صورت است که می‌توانند سهمی در قرن جدید داشته باشند. وظیفة اصلی مرکز تحلیل اطلاعات ـ یکی از بخش‌های کاری اصلی «ایستک» ـ عبارت از تأمین اطلاعات عمیقا سازمان‌دهی شده ـ اطلاعاتی که از بررسی و تحلیل دقیق برگرفته شده ـ برای تصمیم‌گیران تمام سطوح اجتماعی، و نیز ارائة پیشنهادهایی در امر تصمیم‌گیری است. این‌گونه‌ مشاورة اطلاعاتی، خدمات اطلاعاتیِ با ارزش افزودة بالایی محسوب می‌شود. امروزه با ورود فناوری اطلاعات به عرصة زندگی روزمرة اجتماعی، رایانه‌ای کردن سازمان‌دهی و تحلیل اطلاعات به ابزاری ضروری در امر بهبود کارآیی و اثربخشی بدل شده است. سیستم اطلاع‌رسانی رایانه‌ای که در خدمت تصمیم‌گیری است در واقع پیچیده‌ترین، کارآمدترین، و مؤثرترین بخش در سازمان‌های اطلاع‌رسانی و نیز نشانة جهت‌گیری تازه برای توسعه محسوب می‌شود. در دو سال گذشته، این مرکز که زیرنظر «ادارة برنامه‌ریزی کمیسیون دولتی علوم و فناوری» قرار داشت، ایجاد «ایساتپ» را به‌عنوان پروژه‌ای مهم در چارچوب هشتمین برنامة پنج سالة کشور آغاز کرد. این پروژه تلاشی است که به همت مرکز تحلیل اطلاعات «ایستیک» برای راه‌اندازی «سیستم پشتیبان تصمیم‌گیری» در برنامه‌ریزی بلندمدت و راهبردهای علمی و فنی به مرحلة اجرا گذاشته شده است. در ادامه، معرفی مختصری از ایدة اولیه، شیوه‌ها و نتایج ایجاد این سیستم آمده است.

دسترسی در برابر نگهداری زمانی یکی از موضوعات داغ در دنیای اطلاعات بوده است و عملکرد خدمات تحویل مدرک تشکیل دهنده این قسمت بحث می‌باشد. این مقاله بر روی کار کانونی دانشگاه لیورپول متمرکز می‌شود و خدمات ارسال مدارک موجود و آینده را که مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفته‌اند ترسیم می‌کند. متون مربوط ارجاع داده شده و پس زمینه‌های طرحهای هادی توضیح داده شده و معیارهایی که برای گنجاندن خدمات مورد استفاده قرار گرفته مطرح شده است. ارزشیابی کاملی از خدمات(1) BL’s inside، (2) BODOS، (3) Ei Text از‌شرکت‌اطلاع‌رسانی مهندسی الزویر(4)،‌ Uncover LAMDA(5) ارائه شده است. نتایج اولیه گزارش شده است*. از نتایجی که تاکنون به دست آمده حاکی از آن است که از خدمات مدرک در شکل کانونی خود نمی‌توان به عنوان حلال برای حل مسئله دسترسی در برابر نگهداری استفاده کرد.

در این‌ پژوهش‌ اطلاعات‌ کمّی‌ و توصیفی‌ از امکانات‌ ارائة‌ خدمات‌ اطلاع‌ رسانی‌ در کتابخانه‌های‌ دانشگاه‌ تهران‌ از جمله‌ دستیابی‌ به‌ اطلاعات‌ منابع‌، و انواع‌ برگه‌دان‌ها، فهرست‌های‌ چاپی‌، پایانه‌های‌ رایانه‌ای‌، چگونگی‌ دستیابی‌ به‌ منابع‌، ساعات‌ کار کتابخانه‌ها، چگونگی‌ عضویت‌، وضعیت‌ امانت‌ از نظر تعداد عنوان‌ها و طول‌ مدت‌ امانت‌، انواع‌ امانت‌ و چگونگی‌ مبادلة‌ منابع‌ و اطلاعات‌ آن‌، گردآوری‌ شده‌ است‌. یافته‌های‌ پژوهش‌ به‌ جدولهایی‌ تبدیل‌ و با توجه‌ به‌ نظرات‌ صاحبنظران‌ کتابداری‌ مورد تجزیه‌ و تحلیل‌ قرار گرفته‌ و در نهایت‌ نتایج‌ و پیشنهادهایی‌ ارائه‌ شده‌ است‌.

در سال 1908 میلادی آرشیو اقتصاد جهانی هامبورگ توسط دولت آلمان تاسیس شد. کار این آرشیو عبارت بود از تهیه بریده جراید از روزنامه ها و مجلات تخصصی اقتصاد در سطح جهانی و ذخیره  بازیابی آنها. پس از جنگ جهانی اول، آرشیو توسعه یافت. ابتدا، کتابخانه به آن ضمیمه شد و در فاصله ای اندک، بخشها و مراکز دیگر تشکیل شد و به آن پیوست و از مجموع آنها موسسه بزرگی تاسیس یافت که ساخت آن تا امروز، کم و بیش همانست که بود. موسسه، نام هسته اصلی خود (HWWA) را حفظ کرد و تاکنون نیز همچنان آن را حفظ کرده است.