وحید حیدرنتاج

باغ عباس آباد در شهرستان بهشهر، باغی صفوی است که بسان عروس زیبایی در دل جنگل و ارتفاع حدود 400 متری از سطح دریا و در خارج از منطقه شهری، دامن گسترانیده است. زیبایی طبیعی و چشم انداز بی نظیر مکان باغ، به رغم صعوبت دسترسی و ساخت وساز در آن، به حدی بوده است که شاه عباس صفوی رنج احداث باغ در این موقعیت را پذیرفته و پس از احداث، این عروس زیبا را از دید بسیاری از افراد مخفی کرده است، کما اینکه در نوشته های تاریخی توصیفی از ویژگی ها و فضاهای باغ نشده است. همنشینی جنگل بکر و طبیعی در کنار باغ رسمی با هندسه باغ سازی ایرانی و وجود دریاچه همچون نگینی در بخش جنوبی، بر زیبایی و آرامش وصف ناشدنی باغ افزوده است. پس از شاه عباس ، به علت رهاشدن باغ و غلبه طبیعت، باغ رسمی در دل جنگل مدفون و تنها دریاچه زیبای عباس آباد و بقایای چارتاقی در میان دریاچه خودنمایی می کرد و جز اهالی روستاهای نزدیک کسی طالب این مکان نبود. این باغ در سال 1346 با وجود تأسیسات سد، ساختمان میان دریاچه و دیواره آجری سد در لیست آثار ملی ثبت شد و خبری از آثار باغ رسمی نبود. داستان باغ به اینجا ختم نشده و پس از انقلاب و با بهبود دسترسی به منطقه، تدریجاً سر و کله خواستگاران جدید 1 پیدا شده و هر یک بخشی از عرصه و حریم آن را به کابین خود درآوردند، در دهه 70 با شروع کاوش ها در محدوده اطراف دریاچه، باغ رسمی از دل خاک سر برآورد و این عروس مجدداً به صورت تمام رخ عیان شد و آوازه باغ بیشتر بر زبان ها افتاد؛ علی رغم تمام ناملایماتی که در حق این مجموعه زیبا روا داشتند، توانست در سال 1390 به همراه هشت باغ ایرانی دیگر در لیست میراث جهانی یونسکو ثبت شود. پس از ثبت اثر در لیست میراث جهانی انتظار می رود تا تمامی سازمان ها اعم از دولتی و خصوصی؛ و ملی و بومی، در راستای حفظ ارزش ها و زیبایی های آن اثر گام بردارند، اما در مورد باغ عباس آباد، هر کدام بر آن بوده تا از این نمد برای خودش کلاهی بدوزد و فقط سر میراث فرهنگی در این میان بدون کلاه مانده است. تقلیل جایگاه و ارزش یک باغ منحصربه فرد، به مکانی برای گردشگری ابتذال 2 ، استفاده صنفی، بهره مندی اقتصادی مقطعی برای گروهی خاص و در نهایت سهم خواهی هریک از این سازمان ها؛ به زودی این عروس زیباروی را به عجوزه ای پیر و فرتوت بدل می کند که خطر حذف آن را از لیست آثار جهانی به همراه خواهد داشت. ابتذال در مجموعه به حدی است که حتی گردشگران فرهنگی داخلی که به واسطه نام پرآوازه باغ عباس آباد به این مکان می آیند، رغبت پیاده شدن از اتومبیل خود را نیز نداشته افسوس کنان از بی تدبیری حاکم بر مجموعه، آن را ترک می کنند. از سال 1394 به بعد با خلع ید شدن سازمان میراث فرهنگی از بخش های گردشگری واقع در عرصه و اطراف دریاچه، موسوم به پارک جنگلی، متأسفانه اوضاع این اثر ثبت شده رو به وخامت گرایید و دخل و تصرف های زیادی در آن بدون توجه به ضوابط میراث جهانی انجام شد که هم چهره زشتی به منظر فرهنگی مجموعه داده و هم سبب تخریب هرچه بیشتر آثار تاریخی در محدوده عرصه شده است. تیر خلاص زمانی به این مجموعه شلیک شد که در مرداد ماه 1401 با تصویب طرح جامع بهشهر از سوی شورای عالی شهرسازی و معماری و بدون استعلام از میراث فرهنگی، عرصه این مجموعه خارج شهری به شهر بهشهر الصاق و مدیریت آن در اختیار شهرداری قرار گرفته است، فعالیت های بدون مجوز، مجوزهای بدون ضابطه و حضور بدون کنترل گردشگران با انواع فعالیت های آسیب زننده به مجموعه پیامد دو تصمیم فوق الذکر بوده است. قطعاً ادامه این روند و ضعیف تر شدن اداره میراث فرهنگی و پایگاه باغ جهانی، منجر به نابودی کامل مجموعه باغ عباس آباد شده و این عروس زیبا برای همیشه از بین خواهد رفت؛ وای اگر شاه عباس زنده بود!!.

کشت شالی عمده ترین فعالیت کشاورزی استان های شمالی ایران از جمله مازندران و گیلان است و معیشت اغلب ساکنین این دو استان به این محصول گره خورده است. در سال های نه چندان دور تمامی فعالیت های شالی کاری توسط نیروی انسانی انجام می شد و به دلیل پایین بودن سرعت انجام کار و فرصت فقط یک بار کاشت، فعالیت های وابسته فرهنگی خاص را به وجود آورده بود. از جمله خواندن آوازهای محلی در حین کار و رسم کایِّر 1 . حتی پیش می آمد که افراد در حال عبور دقایقی را برای کمک به صاحب زمین وقت می گذاشتند. این آداب و رسوم فرصت مناسبی برای گردشگری کشاورزی به وجود می آورد. گردشگری کشاورزی ترجمه فارسی واژه Agritourism است، ترکیبی از دو واژه Agri و Tourism شامل فعالیت های کشاورزی که گردشگران را به خود دعوت می کند. گردشگری کشاورزی این امکان را برای گردشگران به وجود می آورد که علاوه بر تجربه فعالیت مورد نظر، با فرهنگ و آداب بومی آن سرزمین آشنا شوند. شالی کاری علاوه بر ایجاد مناظر عینی مانند تنوع در اندازه، فرم و رنگ در بازه زمانی کمتر از شش ماه، بازگوکننده فرهنگ عامه سرزمین بوده و نیز دیدن هر منظره از بازه زمانی فوق، منظر ذهنی و درک دقیقی از زمان در انسان ایجاد می کند. شالیزار فرصت مناسبی برای گردشگر فراهم می کند تا دیدن آداب و رسوم و انواع مناظر را همراه با انجام انواع فعالیت ها تجربه کند. منظر ذهنی شالیزار شامل تمامی آداب و رسوم گره خورده با فعالیت شالی کاران در طول مراحل آماده سازی زمین، کاشت، داشت و برداشت است که در فاصله زمانی کمتر از شش ماه اتفاق می افتاده است. در کنار آن دیدن هرکدام از مناظر درک دقیقی از زمان را به بیننده می داده چراکه هر فعالیت بیانگر زمانی خاص از این بازه شش ماهه بود: آماده سازی زمین با منظره عرصه های پهناور پرآب در اواخر اسفند و اوایل فروردین؛ منظره سرسبز زمین نشا شده تا قبل از خوشه آوری از اواخر فروردین تا اواسط تیر ماه؛ منظره خوشه های سبز از اواسط تیر تا اواسط مرداد؛ منظره یک دست طلایی با خوشه های آویزان تا اواسط شهریور (پاییزه ماه 2 )؛ و منظره ساقه های به جامانده پس از برداشت محصول بعد از شهریور. اما آنچه امروزه اتفاق می افتد، افزایش سرعت انجام مراحل مختلف، استفاده از ارقام زودرس برنج و بهره مندی از ماشین آلات جدید سبب شد تا درصد بالایی از کشاورزان به کشت دوم روی آورند و چرخه فعالیت های مربوط به شالیزار دوبار اتفاق بیفتد. ماشینی شدن فعالیت ها، حضور کمتر نیروی انسانی و تسریع در زمان سبب ازبین رفتن فرهنگ و آداب و رسوم مربوط به شالی کاری شده و منظر ذهنی در درک زمان را نیز مخدوش ساخته است. برای مثال خوشه های طلایی برنج در برخی از زمین ها در کنار زمین های تازه نشا شده دیده می شود و درک سنتی زمان را مخدوش می کند. آسیب دیگری که کشت مجدد شالی ایجاد می کند سوزاندن پس مانده ساقه است که سبب آلودگی زیست محیطی در محدوده زمانی بین دو کشت شده و جاذبه گردشگری در فضا را از بین می برد. خوشبختانه در برخی از مناطق که به دلایل مختلف از جمله شیب زمین، ورود ماشین آلات کشاورزی دشوار است، هنوز همان عادات قدیمی در جریان است و امید می رود در این بخش با احیای فرهنگ دیرین شالی زار بتوان سبب رونق گردشکری کشاورزی در آن مناطق شد.

گردشگری آیینی یک مفهوم اساسی در حوزه گردشگری است که می تواند به یک منظر رونق و معنا بخشد، منظر آیینی را می توان ترکیبی از یک رفتار مستمر تاریخی در یک فضا معنا کرد که در طول تاریخ سبب ایجاد هویت خاص برای آن مکان شده است. یکی از این مناظر آیینی منظر پل هفت چشمه اردبیل به عنوان مکان انجام آیین نواوستی است که در پژوهش حاضر با نگاه ویژه به آن، ریشه های این آیین و تأثیر منظر آیینی مرتبط بر ذهنیت مردم و بهره گیری از این پتانسیل در راستای ارتقای گردشگری واکاوی می شود.این پژوهش با هدف معرفی آیین «نواوستی» در کنار پل هفت چشمه اردبیل و بررسی ریشه های این آیین و تأثیر منظر فرهنگی پل در ذهنیت شهروندان انجام شده است. برای رسیدن به این هدف، از اطلاعات کتابخانه ای و مشاهده میدانی و مصاحبه با شهروندان و همچنین، مصاحبه با افراد مطلع و متخصص در زمینه آیین نواوستی و تأثیر منظر فرهنگی پل استفاده شده است. یافته های پژوهش با استفاده از نرم افزار مکس کیودا 2020 تحلیل و بررسی شده است. نتایج نشان می دهد آیین نواوستی در پل هفت چشمه اردبیل ریشه در باورهای اسطوره ای، قداست آب و خواسته های اقوام ناشی از ویژگی های اجتماعی و اقلیمی دارد. آب به عنوان عنصری مقدس از تاریخ باستان، برای مردمان ایران عنصر اصلی ایجاد حیات و شکل گیری جوامع است. آیین های مختلفی بر اساس ارتباط با طبیعت و بزرگ داشتن چهار عنصر آب، آتش، باد و خاک برگزار می شوند. نتایج این پژوهش می تواند باعث فهم عمیق تر از ارتباط بین فرهنگ، منظر و ذهنیت مردم در ایجاد گردشگری فرهنگی و رفتار جمعی که در این مکان است و تقویت حس مکان در شهروندان شود. همچنین شناخت و توسعه این آیین ها می تواند سبب توسعه گردشگری فرهنگی و ارتقای هویت مکانی پل هفت چشمه شود.

هدف پژوهش تعیین معیارهای مؤثر بر ارتقا سلامت روان سالمندان با استفاده از رویکرد بیوفیلیک می باشد. در دستیابی به آن از روش های توصیفی تحلیلی و در بستر پیمایشی استفاده شده است. جهت گردآوری اطلاعات، پرسشنامه استانداردی براساس معیارهای بیوفیلیک تدوین شد. حجم نمونه نیز مطابق فرمول کوکران (درصد خطای 5%) و توصیه متخصصین محاسبه شد. پرسشنامه ها به صورت روش نمونه گیری تصادفی میان سالمندان حاضر در خانه سالمندان با سلامت روان متوسط به بالا توزیع گشت. پاسخ گویی به سوالات، بنا بر سطح توانایی سالمندان، به صورت پرسش و پاسخ بین محقق و سالمند و یا توسط خود سالمند صورت گرفته است. تجزیه و تحلیل داده های حاصل با استفاده از نرم افزار spss انجام شد. یافته های پژوهش بیانگر معنا دار بودن ارتباط میان الگوهای بیوفیلیک و سلامت روان سالمندان است. ارتباط بصری با طبیعت (به جز یک زیر معیار)، مجاورت با آب، ارتباط غیر بصری با طبیعت، پیوند با سیستم های طبیعی، تنوع حرارتی و جریان هوا، چشم انداز یا منظره، پویایی و شکوه، پیوستگی با مصالح طبیعی معیارهای موثر و محرک حسی نامنظم و بدون ریتم، ریسک کردن یا خطر پذیری، پیچیدگی و سادگی، الگوها و اشکال بیومورفیک، محیط راز آلود و پناهگاه، معیارهای غیر موثر بر سلامت روان سالمندان هستند.نتایج پژوهش بیانگر این است که دیدن گل و گیاه (میانگین: 73/4 از 5) بیشترین تاثیر و درخشش صفحات صیقلی در اثر تابش نور (میانگین: 19/2 از 5) کمترین تاثیر را بر ارتقا سلامت روان سالمندان دارد. نتایج پژوهش بیانگر این است که دیدن گل و گیاه (میانگین: 73/4 از 5) بیشترین تاثیر و درخشش صفحات صیقلی در اثر تابش نور (میانگین: 19/2 از 5) کمترین تاثیر را بر ارتقا سلامت روان سالمندان دارد.

با رشد جمیعت و افزایش نیاز به مسکن، ایجاد و طرح مسکن مهر در قالب مجتمع های مسکونی در اطراف شهرها شروع شد. اما به دلایلی همچون مکان گزینی نامناسب، سکونت افراد با فرهنگ های مختلف و نبود برنامه ای مدون، کیفیت مطلوبی مانند یک خانه ایرانی ندارد. عدم توجه به کیفیت مسکن سبب می شود کاهش امنیت و تعاملات اجتماعی در مجتمع های مسکونی می شود. این پژوهش با هدف شناسایی عوامل مؤثر بر ایجاد تعاملات اجتماعی و امنیت عملکردی همچنین تأثیر متقابل این دو بر یکدیگر در مسکن مهر شهر بروجرد انجام شده است. روش تحقیق، توصیفی - تحلیلی در بستر پیمایشی و مطالعه موردی است و از روش های تفسیری و پیمایشی در فرایند انجام تحقیق استفاده شده است، که علت نبود امنیت و تعامل اجتماعی را در نمونه موردمطالعه بررسی کرده است. حجم نمونه 373 نفر محاسبه و برای تجزیه وتحلیل داده ها از نرم افزار SPSS26 و همچنین از آزمون انحراف معیار، رتبه بندی فریدمن و همبستگی اسپیرمن استفاده شده است. یافته های به دست آمده از پژوهش حاضر رابطه همبستگی مستقیم بین امنیت و تعامل اجتماعی به صورت کلی را با ضریب 514/0 تأیید می کند. رابطه همبستگی میان ابعاد امنیت و تعامل اجتماعی به ترتیب در بعد کالبدی، عملکردی و ادراکی با ضریب 613/0، 295/0 و 159/0 تأیید می شود. همچنین همبستگی میان معیارها و مؤلفه های تأثیرگذار بر امنیت و تعامل اجتماعی به صورت متناظر در همه موارد جز مشارکت عمومی و انسجام اجتماعی که رابطه معکوس دارند، تأیید می شود. عوامل عملکردی بیشترین تأثیر را در ایجاد تعامل اجتماعی داشته درحالی که عوامل ادراکی بیشترین تأثیر را در ایجاد امنیت داشته اند. همچنین می توان رابطه همبستگی کلی امنیت و تعامل اجتماعی همچنین ابعاد مختلف آن ها را تأیید کرد، اما میان مؤلفه های تأثیرگذار بر ابعاد مختلف امنیت و تعامل اجتماعی این رابطه تأیید نمی شود. در نمونه موردمطالعه به دلیل ضعف کالبدی و طراحی نادرست، تمام مؤلفه ها عاملی بی اثر یا در جهت کاهش امنیت و تعامل اجتماعی هستند.  

هدف از این پژوهش شناسایی عناصر تأثیرگذار بر خوانش نقشه شناختی شهروندان  در راستای  تقویت حس مکان در پیاده راه عالی قاپو است که می تواند موجب ارتقاء کیفیت فضاهای شهری شود.روش تحقیق در این مقاله کاربردی و تحلیلی- توصیفی (توسعه ای) بوده  است. برای جمع آوری اطلاعات از مطالعات کتابخانه ای و روش های پیمایش میدانی و پرسش نامه استفاده شده است. با توجه به غیر نرمال بودن داده ها، با استفاده از آزمون همبستگی اسپیرمن، رابطه همبستگی قوی بین مؤلفه های کالبدی - فیزیکی و هویتی - مکانی وجود دارد. با استفاده از آزمون فریدمن مشخص شد در بین مؤلفه های کالبدی- فیزیکی، تنوع فعالیت و سلسله مراتب بالاترین امتیاز و در بین مؤلفه های هویتی - مکانی، بناهای هویتی و آرامگاه شیخ صفی بیشترین تأثیر را در ایجاد حس مکان دارند. در نقشه های شناختی شهروندان بیشترین توجه به گنبد الله الله و مسجد عالی قاپو بود. علت این امر سابقه هویتی، تاریخی و خط آسمان متفاوت این بناها بوده است. شناخت ریشه های هویتی و تاریخی در ساخت پیاده راه ها و ایجاد کارایی بهتر و تقویت حس دل بستگی به مکان اهمیت زیادی داشته و می تواند نقشه های شناختی افراد را از این گونه فضاها تقویت کرده و در کنار این ویژگی های هویتی، شناخت کالبد فیزیکی و توجه به الگوهای هماهنگ با هویت و فرهنگ جامعه می تواند کارایی پیاده راه را افزایش دهد. مهم ترین عناصر تأثیرگذار در حس مکان و تصویر ذهنی شهروندان، عناصر تاریخی موجود در این پیاده راه است؛ لذا با توجه به مؤلفه های هویتی در پیاده راه های جدید، با استفاده از نمادهای تاریخی و هویتی شهر، می توان حس مکان و تصویر ذهنی شهروندان از پیاده راه را تقویت کرد.